A -ishning tartib soni va nonii

Ish JV® 101. Taktil sezgining masofa bo'sag'asini aniqlash.

Teridagi taktil sezgini masofa bo'sag'asini aniqlash usulini o'rganish. Tananing turli sohalarida taktil sezgini har xil bo'lishini nazariy asoslarini o'zlashtirish.

V. Ishni odamda Veber sirkuli (estizeometr) yordamida bajariladi. Veber sirkuli (kafedra dots. Yunusov modifikatsiyasi.) «u» simon egilgan sim va 2 uchi nayzalangan plegsiglas oyoqchalardan tashkil topib, oyoqlarni biri simning ochiq uchiga mustahkam biriktiriladi, ikkinchisi simlar bo'yicha suriladi. Oyoqchalar birlashtirilsa, ular uchi bitta nayzaga aylanadi.

Tekshiriluvchi tajriba davomida sirkul oyoqchalari holatini ko'rmasligi kcrak. Sirkul oyoqchalari avval birlashtirib, so'ngra har gal oralarini lmm.ga orttirib ta’sir ettiriladi. Bunda oyoqchalarning uchi tekshiriluvchi sohaga bir vaqtda tegishi kerak. Tekshiriluvchi har gal nechta nayza sezganligini aytadi. Tajriba 2ta nayza uchi sezilguncha davom ettiriladi.

To'g'ri topilgan sirkul oyoqchalarining eng kichik masofasi shu soha taktil sezgisining masofa bo'sag'asi bo'ladi. Tekshirish ko'rsatgich barmoq uchida, kaft, bilak, yelka va ko'krak sohalarida bajariladi. Oyoqchalar orasidagi masofa

chizg'ichda o'lchanadi.

G. Veber sirkuiini chizing. Oiingan natijalar asosida xulosa qiling.

1. 
   Ish JVs 102. Termoestiziometriya- haroratni sezuvchi teri
   

retseptorlarining zichligini aniqlash.

2. 
   Teridagi haroratni (issiq, sovuq) sezuvchi retseptorlar zichligini aniqlash usulini o'rganish va bu retseptorlar xaqidagi nazariy tushunchaiarni o'zlashtirish.
   

V. Bu ish odamda termoestiziometr yordamida , bajariladi. Termoestiziometr (dots. Yunusov modifikatsiyasi) bir marta ishlatiladigan transfuziya sistemasini filtrli rezervuaridan yasalgan bo'lib, uni filtrli tomoni ochib tashlanib, ikkinchi tomoniga (uchi 1 mm.) mis sim o'rnatilgan bo'ladi. Ishlashda 1 sm², teshigi bo'lgan kliyonka tekshiriluvchi sohaga qo'yiladi. Termoestiziometrni ichiga taxminan 42° li suv soiib, uni uchini kliyonkaning teshigi orqali bir chetidan har 2 mm. oralatib teriga tekkizib chiqiladi. Har tekkizilganda tekshiriluvchidan nima sezayotganligini (I-issiq, S-sovuq, T- taktil) so'rab, daftardagi I,S,T, harflariga tegishli belgi qo'yiladi. So'ngra, estiziometrga 5-6° li sovuq suv solib, ish yana takrorlanadi.

G. Kvadratdagi sovuq, issiq, taktil sezgilar sonini sanang. Olingan natijalar asosida nazariy xulosa yozing.

1. 
   Ish JVs 103. Teri termoretseptorlarining harorat ta’sirot!ariga
   

adaptatsiyasi (moslanishi) va ulardagi kontrastlik hodisasi.

2. 
   Teri termoretseptorlarini yuqori va past haroratlarga moslanishi, harorat tuyg'usini hosil bo'lishi, retseptorni boshlang'ich holatiga bog'Iiqligini ko'rsatuvchi tajribaiarni bajarish va ularning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V.a) Haroratga moslanish. Qo'l kaftini issiq (40°), so'ngra sovuq (10°) suvga tushirib, qancha vaqt davomida sezishni pasayganligi (adaptatsiya vaqti) aniqlanadi.

b) Kontrastlik xodisasi. Ikkala qo'l barmoqlari uchini 25° li suvga tushiriladi. Bunda ikkala qo'l bir xil haroratni sezgach, bir qo'Ini 40°C li suvga, ikkinchi qo'lni 10°C li suvga tushiriladi. Bir necha minutdan so'ng ikkala qo'lni iigarigi 25° !i suvga tushiriladi va sezgilarni o'zgarishiga ahamiyat beriladi.

G. Adaptatsiya vaqtini, kontrastlik hodisasini aniqlang va nazariy xulosa bering.

1. 
   Ish JN® 104. Baqa labirintini buzish oqibatlari.
   
2. 
   Baqada dahliz yarimoysimon naychalar retseptorlarini buzish oqibatlarini kuzatish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V. Baqaning qornini yuqoriga qaratib, tajriba taxtachasiga ignalar qadab o'rnatiladi. Yuqori jag'i ham igna bilan taxtachaga qadab qo'yiladi. Pastki jag'i pinset bilan yuqoriga tortib ochiladi, so'ng asosiy suyak shilliq pardasi uzunasiga qirqilib, ikki tomonga tortib ochiladi va ko'ndalang joylashgan yarimasosiy suyak topiladi. Suyak usti pardadan tozalanadi va uning chekka qismidan ikkita oq aylana topiladi. Ular yarirhoysimon kanalchalardir. Shu joyga (o'ng yoki chap) zond sanchib, yarimoysimon kanalehalar buziladi. Baqani





inxliichaga qo'yib, uning holatidagi o'zgarishlarga ahamiyat beriiadi. Bunda rniyacha bir tomonlama buzilgandagidek holat yuzaga keladi. Ikkinchi iiuiiondagi yarimoysimon kanalchalar ham buzilib, baqa holatidagi n /garishlarga ahamiyat beriladi.

G. Baqa yuqori jag'i ichki yuzasining rasmini chizing va u yerda vnrimoysimon kanalchalami joylashish o'rnini ko'rsating. Baqa holatidagi o /garishlarni yozing va ularni 'nazariy izohlang.

1. 
   Ish K® 105. Odamda proprioretseptiv sezgirlikni aniqlash.
   
2. 
   Muskullardagi proprioretseptorlarning sezgirligini aniqlashni tekshirish usulini o'rganish va ularning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V. Tekshiriluvchi qo'I dinamometrini olib, uning ko'rsatgichiga qarab mrib bir necha marta tanlangan ma’lum songacha (20) qisadi. Bunda har gal siqish kuchi (muskullar qisqarishi) bir xil bo'Iadi. So'ngra ko'zni yumgan holda dinamometrni avvalgi kuch bilan siqishga intiladi.

G. Natijalami yozing va ularni solishtiring, (ko'z ochiq bo'lganda va yumilganda)gi holatlarni nazariy izohlang.

(^J^Ish JN® 106. Eshitish o'tkirligini nutq, kamerton va audiometrda aniqlash (audiometriya).

B. Eshitish o'tkirligini nutq, kamerton va audiometr vositasida aniqlaslT usullarini o'rganish va ularning klinik ahamiyatini o'zlashtirish.

V.a) Eshitish o'tkirligini nutq asosida aniqlash. Tekshiriluvchi (talaba) 5 metr masofada tekshiruvchi pichirlab aytgan so'zini takrorlashi kerak. Normada pichirlab aytilgan so'zlarning 75 % ini 5 metrdan eshitish mumkin, 5 metr masofadan eshitmasa, tekshiruvchi 4 metr masofadan, bunda ham eshitmasa 3, 2, 1 metr masofadan va yana eshitmasa, quloq oldida pichirlab gapiradi. Shunda liam eshitmasa, ovozni balandroq qilib pichirlashdan gapirishga o'tadi. Bu aytarli aniq bo'lmagan, subektiv usul hisoblanadi.

b) Kamerton vositasida aniqlash. Bunda tekshiruvchi turli tondagi kamertonni (128 - 256, 512 - 1024 gs. li) kaftiga urib, uni tebrantiradi va tekshiriluvchining quloq suprasi oldiga tutadi, hamda qancha vaqtgacha (sek) eshitishini belgilaydi. Qanchalik uzoq vaqt eshitsa, eshitish o'tkirligi shu longa yaxshiligi aniqlanadi.

v) Audiometr vositasida aniqlash. Bu zamonaviy aniq usul liisoblanib, keng diapozonda turli xil tonlami quloq va suyak orqali cshitishni aniqlash imkonini beradi. Ish audiometr OP-2 vositasida bajariladi. Audiometr OP-2 tovush generatori bo'lib, 125 dan 8000 gersgacha bo'lgan (o'lqindagi tovushlar kuchini o'zgartirib beradi va turli kuchdagi shovqinlarni yarata oladi. Asbob tarkibida quloqqa tutiladigan tovush bergich va lekshiriluvchi xabar beradigan tugmacha - kalit bo'ladi.

Tekshirishdan 5-10 minut oldin asbob tok manbaiga ulanadi. Asbobni oldindagi maxsus qismiga diagramma qog'ozi (9xl4sm.) o'rnatiludi. Diagrammani ordinat o'qida tovushni kuchi (yuqoridan pastga.-10; 0; *!();.. i 100 db. bilan) berilgan. Abssissa o'qi bo'yicha tovush tonlari (125, 250, . . . 8000 gers gacha) berilgan. Diagrammaga tekshiriluvchi pasport ko'rsatgich-


5!





lari va olingan natijalar yoziladi.

Tekshiriluvchi qulog'iga asbobning tovush eshitgichini taqadi. Kalitni o'ng quloqdan eshitishga moslanadi. «Ton-Shovqin» kaliti tonga qo'yiladi. Tovush chastotasini o'zgartiruvchi «dasta» - vertikal pilakcha diagrammani 125 gers chizig'i ustiga qo'yiladi. Tovush kuchini o'zgartiruvchi dasta - gorizontal pilakcha - 10 db. ga qo'yiladi va uni tovush eshitilguncha sekin pastga tushiriladi. Tovush eshitish bilan tekshiriluvchi tugmani bosib xabar bergach (lampochka yonadi) pilakcha to'xtatilib, undagi teshik orqali diagrammaga nuqta qo'yiladi. So'ngra pilakcha yana yuqoriga ko'tarilib, vertikal pilakcha 250 gersga surilib, yana yuqoridagi usulda gorizontal pilakchani tovush eshitilguncha pastga tushiriladi. Shu tariqa ish hamma chastotalarda bajariladi. Bu chap quloqda ham bajariladi. Qo'yilgan nuqtalami bir-biri bilan birlashtirib, o'ng va chap quloqlami audiogrammalari olinadi. Egri chiziqlar yuqorida bo'lsa, eshitish o'tkirligi yuqori, pastda bo'lsa, aksincha ekanligi kuzatiladi.

G. Turli audiometrlar sxemasini va audiogrammalarni chizing. Har qaysi usulga natijalarni alohida yozib, ularga xulosa bering.

1. 
   Ish JNb 107. Havo va suyak orqali tovush o'tkazilishini aniqlash.
   

(Rinne va Veber sinovlari).

2. 
   Tovush to'lqinlarini havo va suyak orqali o'tkazilishini tekshirish usulini o'rganish va ulami nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V.a) Rinne sinovi. Bu sinovda 64-512 gers gacha bo'lgan tovush tebranishidagi kamertonlardan birortasi tanlanadi. Kamertonni kaftga urib, tebratib dastasini kalla suyagi so'rg'ichsimon o'sig'iga zich tekkizib turilsa, kamerton tovush tebranishlari (suyak orqali o'tkazilib) eshitiladi. Kamerton tebranishi eshitilmay qolganda uni' quloq oldiga tutiladi va yana tovush eshitiladi. Tovushni havo orqaii o'tishi normada suyak orqali o'tishiga qaraganda yuqori bo'lib, bu musbat Rinne sinovi deyiladi. Agar kamerton quloqqa tutilganda tovush eshitilmasa, sinov aksincha takrorlanadi. Tebratilgan kamerton quloq oldiga tutiladi, tovush asta sekinlashib, eshitilmay qolgan zahoti avvalgidek uni so'rg'ichsimon to'siqqa tekkiziladi. Tovush eshitilsa, havo orqali tovush o'tkazilishi buzilganligini ko'rsatadi va bu manfiy Rinne sinovi deyiladi.

b) Veber sinovi. Tebratilgan kamerton oyog'i peshonaga yoki bosh tepa suyagi o'rtasiga qo'yilsa, kamerton tovushi ikkala quloqda bir xilda yoki bir tomonda kuchliroq bo'lib faqat bir tomonda eshitilishi mumkin. Agar ikkala tomonda bir xilda eshitilsa, barmoq bilan quloq berkitilib, sun'iy ravishda tovush o'tkazilishi buzilib, sinov takrorlanadi va natijaga ahamiyat beriladi.

G. Har ikkala sinov jarayoni sxemasini chizing va natijalarga nazariy xulosa bering.

1. 
   Ish JVa 108. Tovush yunalishini aniqlash.
   
2. 
   Tovush manbai quloqning qaysi tomonida ekanligini aniqlash usulini o'rganish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V. Bu ish ikki usulda bajariladi:

a) Ikkita voronka olinib birining uchiga 50 sm. Ii ikkinchisining uchiga

52





100 sm.li rezina nay ulanadi. Ikknln vnmukniii kcng qismini bir-biriga qaratib, nmsini 4-5 sm. qilib, shtativgn u iiiniiliidi. Voronkalarni tekshiriluvchiga Im'rsatmaslik uchun boshning uiqn Ininuiiiga o'rnatiladi. Tekshiriluvchi <|ulog'iga voronkalarga ulangun re/inii niiyliuni xuddi fonendoskop taqqanday laqadi. Kamertonni tebratib, voionkiiliii nrnsiga kiritiladi. Tekshiriluvchi kiimerton tovushi qaysi tomoinliin keluyulganini aniqlaydi. Naychalami iilmashtirib quloqqa qo'yib, ish tukrni Imuuli

b) Kafedrada tavsiya elilgun iiniiI (duls. Yunusov). Bunda bir marta islilatiladigan perfuziya sistemaning lillili nveivnarini bir tomondagi nayini 100 %m, ikkinchi tomondagisini 50 niii, gn to'g'riiab, naylarni uchini lekshiriluvchining ikkala qulog'igu tm|ilmli Su ng, rezervuar bir necha marta i liertiladi va tekshiriluvchi tovusli qnym Inuiuiulnn kelayotganini aniqlaydi.

G. Har ikkala usulning sxcmnnuu < lu/ing vu olingan natijalarga nazariy xulosa yozing.

1. 
   Ish JVb109. ODAM VESTIIUH VAN AITAKAHNITEKSHIRISH UCHUN FUNKSIONAL SINOVI ,AN.
   
2. 
   Odamda vestibuiyar appmulni lekslmi'ili usiillnri bilan tanishish. Nazariy nsoslarini o'zlashtirish.
   

V. Tekshiriluvchi Barani kivnluMgn n iku/jlmli, uni mahkamlab sinovlar o'tkaziladi.

1. 
   Avlanma sinov. Tekshiriluvelilttn kn /Imiui yumih, boshini 15° li burchak ostida pastga osiltirish tavsiya etiludi, Inknhliuvelu kieslnning lOga teng (lsek. da- yarim aylanma) aylanma harakatlurinl ninulgn nnhnmli, so'ngra kresloni to'xtatadi, lekshiriluvchiga ko'zni ochishni Invnlyn elmli vn sekundomerni yoqadi, ko'z nistagmini qayd etadi.
   
2. 
   Oarama-qarshi avlanighnl Jtin elluli l»n ruiy. iisini aniqlash (vestibulvar npparat qo'zgalishini). Ko'zlari bog'lnnynu leknliliiluveliini Barani kreslosida 1 sek. ila yarim aylana tezlikda 10 rnnrtn U'iig nvlnnluilmli vn unga o'z hislarini (u aylanyaptimi yoki yolqmi, haraknt yn nnllnlil) Imyun eiisli tavsiya qilinadi. Besh ininutli tanaffusdan so'ng uyrlbn kntln le/llkilngi nylmima harakatlar bilan lakrorlanadi.
   

v) Barani modifikatsivaaidnyl ku lautlliu slliuv. l ekshiriluvchiga qo'llarini oldinga uzatib, ulami bir-biriga'Ochli| vn yii|ilq kn /Innln tekkizish tavsiya etiladi. Xuddi shu harakatlar Barani krealonldn 10 inniln nylnugniulnn so'ng takrorlanadi.

g) Labirint-vurak reflekal. TbIuIiIiIIiivililnlnn Vll(,)('ll si Barani krcslosidu nylangunga qadar va undan so'ng kanalndl

G. Tajriba natijalarini bayon •tllig va nn/nily xulmm bcring.

"'^Tsh JVs lio. Ko'z o'tklrllglni nnli|la*li,

Br Odamda ko'z o'tkirliglitl aillMn«li imiilliii u ignnish vu uning iih/hiiv

asoslarini o'zlashtirish.

V. Harfli, maxsus Golovln Jailvallnl ynxxlil ymitilgun dovorgn lllnmli l ekshiriluvchini jadvaldan S moll mniiilngn u iku/ilmli vn hii ku /lnl knlll lillnu yopishni tavsiya etiladi. Teklhlruwltl ku mnlgldi hilnu jmlvuldngl linillmiii (yoki bir tomoni ochiq xalqalnrill lini i|nimilnn t in) yuqmldnn pnnlgn qnnih

t*





ko'rsatadi va tekshiriluvchi shu harflarni (halqalarni) aytishi kerak. To'g'ri o'qilgan oxirgi qatorni yonida ko'rish o'tkirligini (V) ko'rsatgichi berilgan bo'ladi. Shu usul bilan ikkinchi ko'z ham tekshiriladi.

G. Olingan natijalarni yozing. Ko'rish burchagi sxemasini chizing. Ko'rish o'tkirligi aniqlash usulini nazariy asoslang.

(jYJFsh JVs 111. Ko'rish maydonini aniqlash.

B. Forster perimetri yordamida odam ko'zini oq, yashil, qizil ranglarga ko'rish maydonini aniqlash usulini o'rganish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.

V. Tekshirish perimetr asbobida o'tkaziladi. Perimetr asosi yarim aylana yoy bo'lib, u maxsus moslamaga o'rnatilgan. Yarim aylanada graduslar (markazdan chetga qarab 0-90°) yozilgan. Yoy markazi qarshisida uning radiusi masofasida tekshirish vaqtida dahanni o'rnatish uchun shtativ joylashgan. Yoy aylana bo'ylab (3b0°) aylanadi. Tekshirish davrida tckshiriluvchi o'tirib dahanini perimetr shtativiga qo'yadi, bunda tekshiriluvchi ko'zi perimetr markazida bo'lishi shart. Tekshirilmaydigan ko'z berkitilib, tekshiriluvchi ko'z bilan yoy o'rtasidagi oq nuqtaga qarab turadi (butun tckshirish davomida bosh, ko'z qimirlamasligi zarur). Yoy gorizontal o'rnatiladi. Tckshiruvchi yoyni ichki qismi bo'ylab, chekkasidan (90°) markazga qarab (0°) oq belgili ko'rsatgichni bir me'yorda sekin harakatlantiradi. Tekshiriluvchi oq bclgini ko'rgan zahoti aytadi va shu yerdagi son (ko'rish burchagi) yozib olinadi. Natija aniq bo'lishi uchun tekshirish 2-3 marta takrorlanadi. Shu tariqa tekshirish yoyning burun tomondan markazga va perimetrni vertikai holga keltirib yuqoridan markazga, pastdan markazga qarab yo'nalishlardagi ko'rish chegaralari topiladi. Topilgan son tekshirilgan ko'zning oq rangni ko'rish maydoni hisoblanadi.

Shu tartibda tekshirishlar yashil, qizil ranglarda va har ikkala ko'z uchun aniqlanadi.

G. Olingan natijaiarni (burchaklar) vertikal va gorizontaI chizilgan grafikka yozing. Natijalarni norma bilan solishtiring va nazariy izohlang.

1. 
   Ish JNb 112. Ko'z to'r pardasidagi ko'r dog'ni aniqlash.
   

(Mariotta tajribasi).

2. 
   Odamda ko'z to'r pardasidagi ko'r dog'ni Mariotta jadvalida aniqlash usulini o'rganish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V. Buning uchun qora yuzada oq rangli musbat belgisi «+» (krest) va doira shakllari bo'lgan Mariotta jadvalidan foydalaniladi. Tekshiriluvchi chap ko'zni yumib, jadvalni doirasini chakka tomonga qaratilgan holda qo'liga olib, o'ng ko'z to'g'risiga (cho'zilgan qo'l masofada) ko'rish o'qiga perpendikulyar ravishda joylashtiradi. Doimo, krestga qaragan holda, rasm sekin-asta ko'zga yaqinlashtiriladi. Taxminan 1-25 sm. masofada oq aylana ko'rinmay qoladi. Shu ish chap ko'z bilan ham bajariladi. Buning uchun doira chap ko'zni chakka tomoniga aylantiriladi.

G. Jadvalni chizing, jadval belgilarini ko'z to'r pardasidagi sariq va ko'r dog'ga tushishini ko'rsating, nazariy asoslarini yozing.

1. 
   Ish JVa 113. Ko'z akkomotlatsiyasi.
   
2. 
   Odam ko'zining turli masofalardagi narsalarni aniq ko'rishga moslasha olish qobiliyatini tajribada ko'rish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V. Tekshiriluvchi ko'zidan 30 sm. masofada joylashgan ochiq kitobdagi •o zlarni ko'z oldiga tarang tortiigan doka orqaJi o'qiydi (doka ko'rinmaydi). So'ngra ko'z bilan doka iplariga qaraladi (harflar ko'rinmaydi).

G. Turli masofadagi narsalarga qaraganda nurlarni ko'z gavharida sinish •■xcmasini va gavhar qabariqliklarini chizing. Akkomodatsiya mexanizmini yozing.

1. 
   Ish JVs 114. Aniq ko'rishning cng yuqin masofasi.
   
2. 
   Yaqindan aniq ko'rish masofasini aniqlash va ko'z akkomodatsiyasi liodisasini nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V. Kitobdagi harflarga qarab turib, uni ko'zga sekin yaqinlashtiriladi va liarflar aniq sezilmay qolgan masofa (ko /dan kitobgacha) aniqlanadi. Tajriba ikkala ko'zda alohida bajariladi.

G. Natijani yozing (sm), ikkaln ko'/ning akkomodatsiya hususiyatini •iolishtiring. Akkomodatsiya hodisasining nu/uriy asoslarini izohlang.

1. 
   Ish JVs 115. Ko'rish illyuziyalm i.
   
2. 
   Ko'ruv analizatorini mukammiilnslimnganligi sababli tashqi muhitdagi ayrim narsalarni (nisbatan, solishtirmn) noimiq sczishi mumkinligini tajribada ko'rish.
   

V. Bu tajribada berilgan bir ncchn xil rasmlarni ko'rib, u yerdagi asosiy shakllar va chiziqlarni bir ko'rishdn, diqqat bilan ko'rgandagi shakllarga nhamiyat beriladi.

G. Rasmlarni chizib, natijalarni yo/ing, ko'rish illyuziyalarini nazariy usoslang.

1. 
   Ish JV2II6. KO'Z ASTIGMA I I/.MI TMKSIIIRUVLARI.
   
2. 
   Ko'z astigmatizmini tckshirl.‘ili iisuliiii o'rganish. Nazariy asoslami o'zlashtirish.
   

V. POZB-1 asbobiga nurLi figurnli kiiMiicimii qo'yib, astigmatizm bor yoki yo'qligi tekshiriladi. Astigmatizm yo'qligidn Imivhn nurlar bir xil aniqlikda ko'rinishi

kerak.

G. Nurli figurali ko'rinishni chizing, iinlijjilnitii bayon qiling. Nazariy xulosa

hering.

1. 
   Ish JVe 117. Ko'zlarning rnng m'/islilnl aniqlash.
   
2. 
   Rabkin polixromatik jadvali yoi'diuiiiiln ko'/ning rang sezish qobiliyutini aniqlash usulini o'rganish. Ranglnrnl Idrok cli-di mi/iiriyalarini o'zlashtirish,
   

V. Tekshiriluvchiga 1 m. maanfadtt 3 sck dnvomida Rabkin jadvalidngi yashil, qizil, ko'k va boshqa ranglnr hllmi yo/i|gmi polixromatik harflar, ahakllm alohida qilib ko'rsatiladi. Tekshlrlluvchl iilmni lo'g'ri lopsa, ko'zni rnng sc/iNli ijobiliyati normal ekanligini ko'iMiilndi (Irixnmml). Ikkalu ko'/. nloltida lekshiriladi.

G. Tajriba natijalarini yozing va yashil,

buzilishi sabablarini nazariy izohlang.


qizil, ko'k ranglarni ko'rish

1. 
   Ish JV® 118. Yorug'lik va rang sezishning bir vaqtdagi va ketma-ket kontrastlari.
   
2. 
   Odamda yorug'lik va rang sezishdagi keskin qarama-qarshi (kontrastlik) hodisasini tekshirish usuiini o'rganish va ularning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V. Berilgan turli — rasmlar va shakllarga qarab, quyidagilarga ahamiyat beriladi:

1. 
   Kul rang kvadratni qora va oq qog'ozda qanday keskinlikda ko'rinishiga;
   
2. 
   Yarmi oq, yarmi qora rang bilan bo'yalgan kvadratda ranglar chegarasini keskinlikda ko'rinishiga;
   
3. 
   Qora qog'ozdagi oq doira markazini ko'rinishiga;
   
4. 
   Qora yuzada oq qalin chiziqlarni kesishgan joyi qanday ko'rinishiga e'tibor beriladi;
   
5. 
   Kulrang kvadrat a) qizil yuzada - yashilroq
   

b) yashil yuzada - qizilroq v) ko'k yuzada - sariqroq;


Sariq rangli kvadrat


yashilroq qizg'ish to'q sariq;

1. 
   qizil yuzada
   
2. 
   yashil yuzada
   v) ko'k yuzada
   

bo'lib, sezilishiga e'tibor beriladi.

6. 
   Bir tomoni qora, teskarisi kulrang (oq) 4 ta 20x20 sm. karton qog'ozni
   qora tomoniga 8x8 sm. li oq, ko'k, qizil va sariq kvadrat yopishtirilgan va
   o'rtasida 0,5 sm. qora doirasi bo'lgan jadval ishlatiiadi. Tekshiriluvchi 1-1,5 m.
   Masofadan 1 ta rangli qog'oz o'rtasidagi qora doiraga qaraydi va 1 mirndan
   so'ng teskarisini aylantirib, unga qaytib qaraydi. Shunda, oqish yuzadagi avvalgi
   rangli kvadrat qaysi rangda ko'rilishiga ahamiyat beradi. Boshqa rangli
   qog'ozlar bilan ham shu tajriba o'tkazilib, ranglar o'zgarishiga ahamiyat
   beriladi.
   

G. Natijalarni yozing va chizing. Bir vaqtli va ketma-ket kontrastlik
hodisasini nazariy asoslang.

1. 
   Ish JV® 119. Ikki ko'z bilan (binokulyar) ko'rishni aniqlash.
   
2. 
   Odamda binokulyar ko'rish mohiyatini ko'rsatuvchi tajribani o'tkazish
   va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V.a) tajriba o'tkazish uchun 2-3 sm. diametrli 20 sm. uzuniikdagi nay orqali
o'ng ko'z bilan qaraladi. Shu holatda nayni chap tomoniga (pastroqga) chap qo'l
kafiti ochiq holda qo'yiladi. Unga chap ko'z bilan qaralganda tekshiriluvchi chap
kaft o'rtasida teshikni ko'radi. Bir ko'z yumilsa, bu hodisa bo'lmaydi.

b) burun to'g'risida 5-6 sm. uzoqlikda qalamni ushlab turib, biror bir

matn o'qiladi. Agarda, shu holatda bir ko'z yumilsa, ayrim so'zlar qalam bilan
berkilib, ularni o'qib bo'Imaydi. Ikkinchi ko'z ochilsa, o'qish mumkin bo'ladi.


56





Bir va ikkala ko'z ochiq holda 5 martadan ignaga ip o'tkazish harakati qilib
I <> i iladi va qaysi holatda ip o'tkazish hatosi ko'p (oz) bo'lganligi aniqlanadi.

G. Olingan natijalarni yozib,- «kaftdagi teshik» tajribasini chizing va

lnnokulyar ko'rish mohiyatini nazariy izohlang.

(Xj'sh JV«120. BINOKULYAR KO'RISHNI INSTRUMENTAL

TEKSHIRISH USULLARI.

B. Binokulyar ko'rishni klinik tekshirish usullari bilan tanishish. Nazariy

iisoslarini o'zlashtirish.

V. Tekshiruvlar POZB-1 asbobi yordamida ochiq ikki ko'z bilan o'tkaziladi.

Asbobga to'rt nuqta testli kasseta qo'yiladi:

ko'k-yashil 0

oq 0 0 qizil

ko'k-yashil 0

Tekshiriluvchiga svetofiltrli ko'zoynak taqiiadi (qizil-o'ng ko'z uchun, ko'k-
yashil chap ko'z uchun).

1. 
   Ko'rish xarakterini tekshirish. Agar tekshiriluvchida binokulyar ko'rish
   buzilgan bo'lsa, u nuqtalarni asl joylashishiga nisbatan surib ko'radi.
   
2. 
   Binokulyar ko'rish va boshlovchi ko'z. Agar tekshiriluvchida normal
   binokulyar ko'rish bo'lsa, u 4 rangli testni ko'radi. Agar ko'zi boshlovchi bo'lsa, u
   liolda tekshiriluvchi gorizontal bo'yicha 2ta qizil va vertikal chekkalar bo'yicha 2ta
   ko'k-yashil ko'radi. Agar boshlovchi ko'z chap bo'lsa, tekshiriluvchi gorizontal
   bo'yicha bitta qizil test va vertikal bo'yicha uchta ko'k-yashil test ko'radi.
   

Agar tekshiriluvchi rangsiz testni gohi qizil, gohi ko'k-yashil, gohi oqishroq
ko'rsa, demak unda aniq boshlovchi ko'z yo'q.

v) Monokulvar ko'rish. Agar tekshiriluvchida monokulyar ko'rish bo'Isa, u

chap ko'zi bilan vertikal bo'yicha uchta ko'k-yashil test, o'ng ko'zi bilan-gorizontal
bo'yicha ikkita qizil test ko'radi.

g) Bir vaatdagi ko'rish. Agar tekshiriluvchida bir vaqtdagi ko'rish bo'Isa, u 5 ta

icst: 3 ta ko'k-yashil va 2 ta qizil ko'radi, chunki och bo'yalgan testlaming qo'shilishi
sodir bo'lmaydi.

Kesishuvchi g'ilaylikda tekshiriluvchi o'ng tomondan qizil rangli testni, chap

lomondan esa-ko'k-yashil ko'radi. Tarqaluvchi g'ilaylikda esa teskarisi.

G. Har bir tajribaga ranglar belgilangan testlami chizing. Nazariy izoh bering.

1. 
   Ish JV«121. GETEROFORIYANITEKSHIRISH.
   
2. 
   Geteroforiyani tekshirish usulini o'rganish. Nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V. POZB-1 asbobiga qizil shkalali, 3 soni ustida strelkasi bo'lgan kasseta

n'rnatiladi. Tajriba shartlarini 121-ishdan ko'riladi. Ortoforiyada strelka «3» sonining

n'iig chekkasida, ezoforiyada esa u «3» sonidan chapga, ekzoforiyada-o'ngga siljigan

ko'rinadi.

G. Natijalar yqzing, rasmlarni chizing va nazariy izoh bering.





57

1. 
   Ish JY® 122. Ko'z to'r pardasidagi identik va disparant nuqtalarni