A -ishning tartib soni va nonii


A Ish JVs 53. PULSOTAXOMETRIYA /namoyish/



Download 165,72 Kb.
bet4/10
Sana10.12.2019
Hajmi165,72 Kb.
#29279
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
amaliy fiziologiyaa


A Ish JVs 53. PULSOTAXOMETRIYA /namoyish/

B. Pulsotaxometrni ishlash prinsipi va uning ahamiyati bilan tanishish.

V. Ish odamda pulsotaxometr asbobida bajariladi. Pulsotaxometr puls chastotasi va uning dinamikasini ko'rsatuvchi strelkali va tovush signallari beradigan elektron asbob bo'iib, datchik va kuchaytirgich qismiaridan tashkil topgan.

Tekshiriluvchining barmog'iga datchik o'rnatiladi. Datchikning bir tomonida lampochka, ikkinchi tomonida fotoelementi bo'iadi. Puls bilan bog'Iiq bo'lgan tomirlarning kengayib torayishi natijasida, undan o'tadigan qon miqdori ham o'zgaradi, buni fotoelement qabul qilib, asbobga uzatadi va u yerda bu signaiiar kuchaytiriiadi. Signaiiar bir tomondan asbobning strelkali qismiga uzatilib, uning shkalasi puls chastotasini ko'rsatadi, ikkinchi tomondan tovush signaliariga aylantirib uni eshittiradi.

Pulsotaxometriya usuli kiinikada og'ir kasallarni bevosita oldida o'tirmay uzoq masofadan kuzatish imkoniyatini beradi.

G. Asbobning blok sxemasini chizing, oiingan natija asosida xulosa chiqaring.



/S Ish JV» 54. ODAMDA ARTERIAL QON BOSIMINI KOROTKOV

(JSULIDA O'LCHASH.

B. Odamda arterial qon bosimini Korotkov usulida o'lchashni o'rganish. Maksimal, minimal, o'rtacha qon bosimlar miqdori, ulami o'zgarishiga ta'sir qiluvchi faktoriar haqidagi nazariy bilimlarini o'zlashtirish.

V. Ish odamda simobli yoki prujinali sfigmomanometrda va fonendoskop yordamida bajariladi.

O'lchov tekshiriluvchida «o'tirish» holatida 3-5 minutlik dam olishdan so'ng o'tkaziiadi. Arterial bosimni o'lchash vaqtida tekshiriluvchi tinch, gaplashmasdan, hayajonlaninasdan o'tirishi kerak. A.B ni o'lchash chap qo'ldan boshlanadi. Tekshinluvchining yelkasi yurak sohasida bo'lishi kerak. Sfigmomanometr manjetkasi yaiang'ochlangan tekshiriluvchi yelkasining o'rta uchinchi qismigacha jips qiiib o'raladi. Manjeta qirrasi tirsak chuqurchasidan 2,5 sm yuqorida bo'lishi kerak. Tekshiriluvchining yelka yuzasi va manjeta


30

orasidan barmoq o'tishi kerak. Tiisnk <111•<111■ < hasida yelka arteriyasi topiladi va shu sohaga fonendoskop qo'yilmli Miiiiii-iaga tekshiriluvchining yoshini nazarda tutgan holda maksimal I)omiikIiiii yi■ <|<>ri bo'lgunicha havo yuboriladi. So'ng nokcha kranini asta ocliili luivu < luqarilib, manjetadagi bosimning pasayishiga erishiladi. Ririnchi lonlni |(mviiiuum) bo yicha puls bosimi aniqlanadi. Manometr manjetadan ajratiludi Iilnliiiuv i|ayia takrorlanadi. Ikkinchi o'lchashdagi natija inobatga olinudl A ll m n b linslini o'ng qo'Ida takrorlanadi.

G. A.B ni o'lchash sxemnsini ibl/lii|i (i 11p, va chap qo'ldagi sistolik va diastolik bosim, shuningdek puln hnMiiii iiiiii|alarini yozing, norma bilan taqqoslang.


  1. Ish JV» 55. BAQA KAI'II I VAUI AUIDA QON HARAKATINI KO'RISII /KAPILLYAROSKt >1*1 V M

  2. Kapillyar va mayda qon loiiililniiilii
    n barakatini mikroskop ostida

ko'rish va ularning o'ziga xo* aniqlash, nazariy asosiarini

o'zlashtirish.

V. Baqani narkoz berish bilun xiiiiilnilM/liiiiiii ilmli. Uni rnaxsus taxtachaga qornini pastga qaratib yotqiziludl, Iginiliii bilnu miiMulikamlanadi. Orqa oyoq suzgich pardasi taxtachaniig lcidiltii iiMIhu m>mIi ignalar qadab joylashtiriladi. Suzgich parda tarang bo'lib torlilnuudlyl K»»iiik. < Imnki biuula qon tomirlari siqilib qoladi, qon oqishi ko'rilmaydi. Tunlm linul nufioskopita joylashtirib suzgich pardali teshikga mikroskop ob'ekllvl o niiillliuli N unip, likni va obckliv fokusini lo'g'rilab suzgich parda qon lomiilnililutn qmi hmakmi ko'riladi. Kapillyar, arteriola, venula qon tomirlari uluiniiiu Mi*iuiivnilm igu hinoan aniqlanadi.

Kapilyarlardagi qon hurttkwllni buqu nluln va icbak lulqichida liam kuzatish mumkin.

G. Mikroskop ob’ektivi kn'iUli Mirtvdooiilii ko iilgiin qon lomiilar rasinini

ehizing, ularni belgilab ko'rsating,

;(_/A)lshJYs56. ODAMDA VRNO/, MONIMNI VUSHAII DSUMIILAN

^O'LCHASH.

B. Qonsiz usul bilan veno/ ImhIiiiii! o li liiinb pnirupi vn aniqlaib iiniiIIiiI o'zqlashtirish, uning miqdoriga tn'rtlf Wlivalll oiiilllmm kn nb i hi(|i

V. Tekshiriluvchi qo'lini pMKlgU 0*llll(lb o llimli llimqj qo lidnitl vi'iuiluil lo'ladi (shishadi). Tekshiruvchl tMknltllllllVchhiliiu qo Iiiii ickiii lo, knll iiNlldngl venalar bo'shamaguncha ko'tarfldl, Kfllt V» Ht'lilMi hl qovliy imlntt lo nlitjrt MlrtllgHM nuqtasi orasidagi rnasofa vcrtlkfll bu ylvllrt o b lmmnli. Im vuqoildrtgl vpnmilng bo'lmachaga tushishiga to'g'rl kfllfltll Itu inmmlu << ii|> bo Imiu brtdrtHi bonlin o lchami bo'lib xizmat qiladl (quhfll/ limil lilliMi o li lnmgim yiii|od||l qlnmliii venalarining venoz bosimi 60-200 htlh »MV trtdMMlflrt Imifl)

G. Qonsiz usul bilan o'lchfln|flh VflftHfl lrti*lm ko nuil||lrbliidMl yu/lMfl Noiirni bilan solishtiring.





II

NAFAS FIZIOLOGIYASI




  1. Ish JV» 57. Donders tajribasi.

  2. Baqa o'pkasida Donders modelini bajarish usulini o'rganish. O'pkaga havo kirish va chiqish sabablarini o'ziashtirish.

V. Donders modeli 150-200 ml. ii og'iz kengroq butilkaning tagi qirqib olinib, uning o'miga rezina membrana qoplangan tuzilma. Butilka og'zida tiqich bo'lib, uning o'rtasiga maxsus kanyulya o'rnatilgan bo'ladi. Baqani harakatsizlantirilib, qomini pastga qilib tajriba taxtachasiga yotqiziladi va ignalar bilan mustahkamlanadi. Yuqori jag'i iloji boricha oxiridan olib tashlanadi. Pastgi jag' tubidan tovush yirig'ini topib, uning atrofidagi shilliq pardani qovuzloq shaklida yo'rmab tikiladi va iplar uchi bog'lashga moslab qoldiriladi. Tovush yirig'iga tiqqichdagi kanyulyani bo'g'imlangan uchini kiritib, ip siqib bog'lanadi. Qaychi bilan baqaning ustki qismi umurtqalar bilan birga olib tashlanadi. Extiyotlik bilan o'pka va yurakni kanyulya bilan birgalikda ajratib olib, butilkaga tushirib, liqqichni zich qilib o'matiladi. Butilka tagiga qoplangan rezina-diafragma pastga tortilsa va qo'yib yuborilsa, o'pka hajmi o'zgaradi.

G. Donders modeli sxemasi, o'pka hajmining uzlukli va uzluksiz o'zgarishlari egri chizig'ini chizing, uning sabablarini izohlang.



  1. Ish JVs 58. Kiprikli epiteliy faoliyatini kuzatish.

  2. Baqa qizilo'ngachi shilliq parda epiteliysi kiprikchalari faoliyatini tajribada kuzatish. Ulami nafas yo'liari shilliq parda epiteliy kiprikchalariga taqqoslab mohiyatini o'zlashtirish.

V. Baqani harakatsizlantirib, tajriba taxtachasiga qornini yuqoriga qilib, yotqiziladi. Ko'krak-qorin bo'shlig'i ochilib, qizilo'ngachni og'iz bo'shlig'idan me'dagacha bo'yiga kesiladi, yoyib nina bilan mustahkamlanadi. Shilliq pardani fiziologik eritma bilan namlagach, og'iz bo'shlig'ini ustki jag' qismiga ozgina ko'mir kukuni sepiladi. Ular sekin-asta me'da tomon suriladi. Agarda shilliq pardaga spirt tomizilsa, harakat bo'lmaydi.

G. Tajriba sxemasini chizing va nazariy hulosa bering.



  1. Ish JVs 59. O'pkaning tiriklik sig'imini (O'TS) aniqlash.

  2. O'TS va uning tarkibiy qismlarini aniqlash usullarini o'rganish. Ulaming ahamiyatini o'zlashtirish.

V. O'TS odamlarda turli asboblar yordamida o'lchanadi va yozib olinadi.

Valyumospirometrda O'TS ni o'lchash. Bu katta hajmli silindrsimon idish bo'lib, yonida havo hajmini ko'rsatuvchi shkalasi bor. Bu idish ichida o'z o'qi atrofida aylanadigan yarim aylana ikkinchi idish joylashgan. Uning o'qiga asbob mili o'matilgan. Birinchi idishning o'ng yonidan nay chiqib, oxirida puflanadigan mundshtukli elastik nay o'matilgan. Nayni asbob ichidagi qismi yarim silindr ichiga ochiladi.

Birinchi silindr belgi qismigacha suv bilan to'ldiriladi. Ishlashdan avval asbob mili “0” ga mosianadi. Spirometr mundshtuki spirtda namlangan paxta bilan artiladi. Tekshiriluvchi «turish» holatida atmosferadan maksimal nafas oladi. Og'izga lablar orti moslamasi olinib, lablar bilan qisiladi. Spirometrga chuqur maksimal nafas


32





chiqariladi. Spiroraetr shkalasi strelkasining siljishiga qarab O'TS litrlarda o'lchanadi. So'ngra spirometr strelkasi qo'l biian awalgi «0» hoiatiga moslanadi. Tekshiruvni 3 marta takrorlanadi. iing yaxshi natija so'nggisi hisoblanadi.

G. Volyumospirometrning rasmini chizing. Olingan natijalami normalariga solishtirib xulosa chiqaring.



^ lsh JVs 60. JADVAL YOKDAMIDA LOZIM BO'LGAN O'TS NI

ANIQLASH.

B. Odam vazni, bo'yi, yoshi vu jinsiga qarab lozim bo'lgan O'TS ni aniqlash usulini o'rganish va uning nazariy asosini o'zlashtirish.

V. Talabalar vazni (kg), bo'yini (sin) o'lchab maxsus jadval yordamida yoshini va jinsini hisobga olib lozim bo'lgan () I S miqdorini topadilar. Jadval erkaklar va ayoliar uchun alohida bo'lib, A va H ho'limlarga ega. A bo'limidan og'irlikga qarab tegishli O'TS (ml) topiladi. B bo linalan birinchi ustunida berilgan bo'y uzunligi to'g'risidan yoshga to'g'ri keladigati son lopiladi. AB bo'limlarida topilgan raqamlami qo'shib lozim bo'lgan O'TS miqcfori lopiladi. •

G. Topilgan lozim bo'lgun ()'TS ni 'yozing va tajriba yo'li bilan volyumospirometrdao'lchangan O'TS nm|(loi i bilan solishtiring.

(JA/ Ish JV» 61. Hayot ko'rsalldclilm liivoblash. .



B. Hayot ko'rsatgichini hisohlash irailini o'rganish va u asosida O'TS ga baho berish.

V. Hayot ko'rsatgichi lckslmilnvi liini 1 kg. vazniga to'g'ri keladigan O'TS ning qismini ko'rsatib, normada (>(> ml I S (ml) miqdorini tekshiriluvchining vazniga (kg.) bo'linadi., ■



; Hk-tO'TS (nil)

\ vazn (kg) J



G. l'opilgan hayot ko'rsnlgii Iiiiii dallai|>a yozing va norma bilan solishtirib xulosa chiqaring.


VA- Ish JV» 62. Nafas bilan clilqm lluan liavodagi C02 ga sifat reaksiyasi.

B. Nafas bilan chiqarilgmi liavo laikihidti C()2 borligini isbotlovchi lajriba o'tkazish usulini o'rganish va uiiing na/aiiv imoslarini o'zlashtirish.

V. Probirkaga 1,5-2 ml 1"» NaOII solil>, uning usliga bir tomchi fenolftialin tomiziladi, bunda ctilinn qi/il langli lio'lib qoladi. /ishqoriy eritina/. Pipetkaning bir uchini problrkit luliiga (U'diiiil) u orqali eritma oq rangga o'tguncha havo puflanadi. Bumla n'pknihiu i hii|qan havo tarkibidagi C02 ishqor bilan reaksiyaga kirishib, /COj l Nal MI r Nal l<'(H/ tuz. critmasi hosil bo' ladi va u 6q rangga aylanadi.

G. Probirkaning rasminl clil/lng, kunvnviy rcaksiyani yozing vn unga nazariy izoh bering.



  1. Ish JV» 63. Qonning klnluiuil nlg luil (QK(') ni hisohlush.

  2. Qonni kislorod sig'imlni hlitililiivli mnilmi o'rgnnish vn uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.


ii


/ ? /r O





V. Qonda kislorod asosan oksigemoglobin hoiatda tashilib, bunda har bir
gramm gemoglobin 1,34 ml. 02 ni biriktirib oladi. Shuning uchun qonning kislorod
sig'imi tekshiriluvchi qonidagi gemoglobinni % miqdorini (awalgi darsda topilgan)
1,34 ga ko'paytirib, har 100 ml. qondagi kislorod miqdori topiladi.

G. Ilgari aniqlangan Hb miqdori asosida qonning kislorod sig'imini hisoblang


va uni izohlang.

A. Ish JV« 64. Odamni turli faoliyat holatlarida nafas harakatlarini yozish.




B. Odamni nafas harakatlarini yozib olish (pnevmografiya) usulini o'rganish va turli fiziologik holatlarda pnevmogrammaning o'zgarishlariga nazariy asosda izoh berish.

V. Pnevmografiya ish N«1 dagidek bajarilib, quyidagi holatlarda pnevmogrammalar yozib olinadi:



  1. tinch holatda;

  2. chuqur jadallashtirilgan nafas vaqtida va undan so'ng;

v) jismoniy ishdan so'ng (20 marta o'tirib - turish);

g) ovoz chiqarib kitob o'qiganda;



  1. yo'talganda;

  2. nafasni eng ko'p to'xtatib turishda va undan so'ng.

G. Olingan pnevmogrammalami daftarga chizing, belgilang va o'zgarish sabablarini nazariy asosda izohlang.

  1. Ish JV® 65. Uzunchoq miyaning nafasga ta’siri.

  2. Baqada nafas harakatlarini og'iz diafragmasi harakati asosida yozish va ungauzunchoq miyani buzishning ta'sirini ko'rish.

V. Baqa qomini yuqoriga qaratib, tajriba taxtachasiga yotqiziladi va ignalar bilan mustahkamianadi. Og'iz diafragmasiga ilgakcha ilib, uni ip yordamida pshangchaga ulanadi va harakatlar kimografga yoziladi. So'ngra bosh va orqa miyalar miya buzgich bilan buziladi. Bunda, og'iz diafragmasining nafas harakati to'xtaganligi qayd qilinadi

G. Tajriba sxemasini chizing, pnevmogrammani yozib oling va xulosa chiqaring.



(®Tsh JV« 66. Odamning jismoniy chidamligini kardiorespirator indeksini

(KRIS) hisoblash bilan aniqlash. (N.N. Samko usuli).

B. Qon aylanishi va nafas funksional ststemalari faoliyat ko'rsatkichlari asosida kardiorespirator indeksini aniqlab, odamning jismoniy chidamligini topish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.

V. Tekshiriluvchida quyidagi ko'rsatkichlar aniqlanadi:



  1. sistolik va diastolik arterial qon bosimlari (SAB va DAB mm. sim.ust.);

  2. nafas chiqarishni maksimal bosimi (NCHMB-mm.sim.ust.), sfigmomano- metmi manjetka va rezina balonchasini olib qo'yib, manometmi rezina nayiga maksimal kueh bilan havo chiqarib aniqlanadi;

v) o'pkaning tiriklik sig'imi (O'TS ml) aniqlanadi, olingan natijani 100 ga bo'lib, formulaga qo'yiladi;


(Pnevmografiya).





/


34

g) yurakni 1 min. (Iijul (|Ui|mi Klilm :.oni (YUQS - lOsek. Davomida pulsni sanab 6 ga ko'puytullmll).



  1. tinch holatda rmCus olgnnilmi -.o nafasni eng ko'p (maksimal) to'xtatib tura olish vaqti (NMTV-sck);

  2. tekshiriluvchini yoslil |to llo, mIIhi bilan).

Ohngan ko'rsatkichlnuil i|iivlil>i|'i loiimilaga qo'yib, KRIS topiladi.


KRIS jismoniy faoliyutnl l ln IumiIhikIii nniqlanadi:

a) adinamik faza- 10 inliinlllk ilum olishdan so'ng;


b) dinamik faza - 20 kl)|/lnmiiiitntt 10 nuirta o'tirib turish/ miqdorida ish
bajargandan so'ng;

v) tiklanish davri - KNIN m |i.moniy ishdan so'ng adinamik holatdagi


ko'rsatgichiga kelish vaqti.

Normada, KRIS adinuiulk (urwlu ii'mitvniy chiniqqan odamlarda, sportchilarda


(I-chi guruh) 1,000 va undnn tulli| Iimiioiiiv chiniqmagan, lekin amaliy jihatdan
sog'lom odainlarda (2-chi guitili). 0,HU(I 0,‘>00: yurak-tomir va o'pka xastaliklari
bo'lganlarda (3-chi guruh) 0,300 0,400 rii ii-ng bo'ladi.

Dinamik fazada aniqlmiguiiitn nilimmiik liizadagiga qaraganda KRIS


1 -guruhiarda-5 % gn kmiiHVlnln.

  1. guruhlarda -15-30 % gu kniiinvi'ilii,

  2. guruhlarda-35-65 H gui tui kumnviNhi kuzatiladi.

Tiklanish fazasi /KRIS lll Imulilung it h holntiga qaytishi/ 2- guruhlarda 1-3
minut, 3-guruhlarda 10 minut VH iinilnii inlli| ho Imli.

G. TekshiriJuvchini adiiinmlk vn illnuimk liolatlarida KRIS miqdorlarini toping


~va yuqoridagilarga asosan iinlng |lMimmv cltidmnliligi hakida, turli jismoniy
chir ' qan talabalardan olingdn linl(|ulmiil milinhtiiib xulosa chiqaring.


  1. Ish JVs67. HIMOYA NAIfAN IU H I KSI ARI.

  2. O'tkir hidli moddnlni In'ttli! nnll|n:mlii (ammiak) nafas o'zgarishiarini
    pnevmogrammada kuzatish.

V. Kimografda tinch hnlnhlugt inltllv imlus harakatlari, so'ngra uminiak
ta'siridagi nafas harakatlari yozllndl

G. Normal va ammtnk tu'nliUlngl imlits liarakatlaridagi o/gurishlm


pnevmogrammasini chizing. Himnyn imlitx iHlcksliirining fiziologik mcxiini/mini
tushuntiring.

  1. Ish N« 68. Nafas olgmtdn kn'ktnk (|ufu«tinliit: ckskursiyu ko rnutklchini

aniqlash.

  1. Tashqi nafasning funkalunnl litiliiUul milt|liiNli.

V. Tekshiriluvchi ko'krak qalknlulitu nvluitiinini snntimcti' tiinnmni ynnlmnida
turgan holatida o'lchanadi. Ko krttk t|nlnnliiliig uylimnsi ko'kinkning pnMki uchi
darajasida o'lchanadi. O'lchashlar ('lllli|in nnllni nlgiuKlii vn chuqur tmlka cliltimganda
aniqlanadi.


KJtlS


II IMNl IIMB+NMTV+yosh


sAtvinAn+YTitjsr





it





Farqi qo'yidagi ekskursiyaga muvofiq ...

N (erkaklar) uchun - 7-10 sm

N ayollar uchun - 5-8 sm

Barcha guruh talabalarida aniqlanadr.

G. Olingan ma'lumotlami daftarga yozing, boshqa talabalardagi ko'rsatkichlar biian taqqoslang va natija asosida xulosa chiqaring.


  1. Ish JV» 69. Rozental sinovi.

  2. Nafas mushaklarining chidamliligini tekshirish.

V. O'pkaning tiriklik sig'imini ketma-ket 15 sek. interval oralig'ida 5 marta o'lchanadi.

Agar O'TS o'lchami doimiy qolsa, nafas mushaklari yetarli darajada chidamli.

Ohirgi o'lchamlarda O'TS kamaysa unda nafas mushaklari rivojlanishining sustligidan dalolat beradi.

G. Olingan maTumotlami daftarga yozing va xulosa chiqaring.




  1. Ish JVs 70. Rid formulasi va nomogrammasi bo'yicha asosiy

almashinuv o'zgarishini hisoblash.

  1. Qon bosimi va puls soni asosida asosiy almashinuv o'zgarish darajasini aniqlash usulini o'rganish.

V. Ridning nomogrammasi va formulasi asosiy almashinuvning o'rtacha statistik normadan individual kattaligi og'ish protsentini hisoblab chiqish imkonini beradi. Bunda arterial bosim, puls chastotasi va organizmdagi issiqlik ishlab chiqarish o'rtasidagi bog'lanish hisobga olinadi. Bunday holatda olingan natijalar katta aniqliklar bilan ajralib turmasada, biroq ba’zi kasalliklarda (masalan, tireotoksikozda) qulay bo'lib, diagnostik maqsadlarda ishlatilishi mumkin. Asosiy almashinuv kattaligining 10% gacha ortishi norma deb hisoblanadi.

Ish uchun kushetka, sfigmomanometr, fonendoskop, sekundomer, Rid nomogrammasi va chizg'ich zarur. Tajriba talabada o'tqaziladi.

Tekshiriluvchi chalqancha yotkizilgach, mushak bo'shashgan va emotsional tinch holatda puls sanaladi va o'ng qo'lda birin-ketin uch marta 1-2 minut oraliq bilan maksimal, minimal arterial bosim Korotkov usuli bilan o'Ichanadi. Ulaming o'rtacha miqdorini topib, Rid formulasiga qo'yib hisoblanadi:


MODDA VA ENERGIYA ALMASHINUVI





ANF - asosiy almashinuvni normadan farqi % bilan: PCH - puls chastotasi:

PB - puls bosimi:




36





G. Rid formulasini daftarga yozing va hisoblang, nomogrammani chizing,
nazariy xulosa bering.

  1. Ish JV® 71. Yurak urish chastotasi bo'yicha energiya sarflanishini

aniqlash.

  1. Puls chastotasi bo'yicha ekspress-metod bilan energiya sarfini aniqlashni
    o' rganish.

V. Bu usul odamning turli funksional holatlardagi energiya sarfini tez aniqlash

uchun qo'llanilishi mumkin.




1 min. energiya sarfi:


..JLU.


kkal


Har bir talabada energiya sarfini tinch va jismoniy yuklamadan (30 marta o'tirib turish) keyin berilgan formula asosida bif minutdagi va sutkadagi miqdori aniqlanadi.

G. Olingan natijalami yozing va xulosa bering.



( Ish JNs 72. Jadval yordamidn lo/im bo'lgan asosiy almashinuvni Tfisoblash.

B. Odam og'irligi, bo'yi, yoshi va jinsiga qarab lozim bo'Igan asosiy almashinuv miqdorini aniqlash usulini o'rgimish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.

V. Talabalar og'irligini /kg./, bo'yini /sntdn/ o'lchab, maxsus jadval yordamida yoshini va jinsini hisobga olib lozim lio'lgan asosiy ultnashinuv miqdori topiladi. Jadval erkaklar va ayollar uchun alohida ho'lib, A va B bo'limlariga ega. A bo'limidan og'irligiga qarab tegishli cncrgiya niiqdori topiladi. B bo'limidan bo'y bilan yoshning kesishgan nuqtasidagi son topilndi va jadvalning A bo'limidan topilgan son bilan qo'shiladi. Natijmla sutkalik lozim bo'lgan o'rtacha asosiy almashinuv miqdori kilokalloriyalardn Utpilndi,

G. Lozim bo'lgan asosiy almashinuv mlqdoiini aniqlang.



(^A) Ish JN® 73. Ovqat ratsionlnl tii/Uli.

jJ. Ovqatlanishni fiziologik asosliuiiu c'nhoiga olgan holdu, ovqat rutHioni tuzish usulini o'rganish va uning nazuriy hhonIhi ini o'/,laHlitirish.

V. Ovqat ratsioni o'qituvchi borgan topHhirig i ho'yicha odumning kasbi, yonlii va ovqatlanish qoidalariga rioya qillnuan Itolda i|iiyidugi ko'rsutmalnr nsoHida tuziladi.


  1. Sutkalik ovqatni umuntly kallotlynHi odnmlarning sutknlik energlyn sarfigamoslab tuziladi. Sutkalik encrgiyn ntulign biiionn odamlar 4 gr. gn ho llnmll:

I gi ,’.’<>() niX) kknl.

} gr.; IM) 'PSOO kknl.

1 gi ,’M)0 1/00 kknl.

-1 gi ;<)()() 4200 kknl.


Bunda, aralash ovqat maxsulotlnt hil liM/inlnnlhIiI o ilnchn 00 H gn teng va ovqatning spetsifik dinamik ta'nirlgn naillanmllgiui ciiarglya llll(|ilml nsoNiy modda almashinuvining 15% inl tnshkll ctlnhl hlnohgn ollltUltl kiink Shu




Ovqat- lanish jarayoni- ning nomi

Ovqatlar

nomi


Oznqa mahsulotlari

Nomi

Miqd.

gr.


Kal-yasi

gr-

Ozuqa m-lar

Oqsil

gr.


Oyo\

gr-

Ugle-

vod


gr

Birinchi

nonushta























Ikkinchi

nonushta























Tushlik

  1. Vinegret

  2. Suyuq ovqatning nomi

v.Quyuq

ovqatning

nomi

g.Shirinlik ning nomi


















Kechki

ovqat











--










Jami










kkal

JL _

_£r.

_£L__


Oqsil, yog', karbon suvlaming kundalik umumiy miqdori hisoblanadi, ulaming nisbati 1:1:4 bo'lishi kerak. Ovqat kalloriyasi har bir ovqatlanish jarayonida hisoblanib, oxirida jamlanadi. Ovqat mahsulotlari haqidagi kerakli ma'lumotlar qo' llanmadagi j advaldan olinadi.

G. Yuqoridagi jadval bo'yicha hamma ko'rsatmalarga rioya qilib, ovqat ratsionini tuzing va xulosa chikaring.




38



HARORATNI BOSHQARUV VA CHIQARUV JARAYONLARI.


Ish JV® 74. Odamda ter ajralishini o'rganish.

B. Odamda ter ajralishini tekshirish usulini o'rganish, uning nazariy va klinik ahamiyatini o'zlashtirish.

V. Odamda ter ajralishini fizioiogik tekshirishlarda qo'llaniladigan 2 xil usuli inavjud.

^ 1. Minomi takomillashtirilgan usuli. Bunda tekshiriluvchi kaftiga yodning spirtcfagi 0,5 % li eritmasi surilib, teri qurigandan so'ng u joyga oldindan kraxmallab quritilgan doka zich tekkizib qo'yiladi. Havo haroratiga qarab 5-10 minut o'tgach doka ko'kargani kuzatiladi. Ter ajralmasa doka rangi o'zgarmaydi. Bu tajriba tinch holatda va jismoniy yuklamadan (20-30 marta o'tirib turib) so'ng bajariladi.



{ 2. Elektrometrik usul (namoyish). Bu usul teri qarshiligini ajralgan ter hisobiga o'zgarishini o'lchashga asoslangan. Asbob teri elektr qarshiligini o'lchaydigan eSektrodlar, o'lchagich asbob va tok manbai (batareyka) dan tashkil topgan. Teriga elektrodni bog'lab qo'yib, oldin boshlang'ich holatda teri qarshiligi o'lchanadi, so'ngra 5-10 miniit kutib yoki ozroq jismoniy ish qilib (20-30 marta o'tirib turib) yana qaytatdan o'lchanadi. Ter miqdori nisbiy qo'rsatkichlarda beriladi.

G. Olingan natijalami yozing va izohlang.

OVOAT' HAZM OILISH.


  1. Ish JV® 75. Odamda turli ta'sirlovchilarga so'lak ajralishi.

  2. Odamda ajraladigan so'lakning ta'sirlovchi turiga bog'liqligini tajribada ko'rish va nazariy asoslarini o'zlashtirish.

V. Tekshiriluvchi og'ziga yig'ilgan so'lakni yutadi. So'ngra soatga qarab 10 minut ichida so'lakni o'lchovchi probirkaga qo'yilgan shisha voronka orqali yig'adi. Bunda, har ikki minutda yig'ilgan so'lak miqdnrini aniqlab borish kerak (so'lakning ko'pigi hisobga olinmaydi). So'ngru ulohida probirkalarga shu tartibda har xil ta'sirlovchilarga (osh tuzi, limon kislolusi, suqich, qotgan non) javoban so'lak yig'iladi. Turli ta'sirlovchilarga yig'ilgun so luklarni miqdori, yopishqoqligi va lakmus qog'ozi yordamida pHi aniqlunudi. Bir ml. so'lakni viskozimetrdan o'tkazib uning suvga nisbatan yopishqoqligi aniqlunmli. Buning uchun viskozimetrdan avval 1 ml. suv o'tkazib uning vaqti aniqlanadi.

G. Olingan natijalar asosida gralik luzing vii xulosa chiqaring.




ML





Sek
10-
N -
6 -
4
2


1 1 2 1 4






\v





  1. Suvni o'tish vaqti.

  2. Ta'sirsiz ajraigan so'lakning o'tish vaqti.

  3. Osh tuziga ajralgan so'lakning o'tish vaqti.

  4. Limon kislotasiga ajralgan so'lakning o'tish vaqti.

  5. Qotgan nonga ajraigan so'lakning o'tish vaqti.

  6. Saqich ta'siriga ajralgan so'lakning o'tish vaqti


  1. Ish JV® 76. So'lakning amilolitik faoliigini aniqlash.

  2. So'lakning amilolitik faolligini va unga ta'sir etuvchi omillami tajribada o'rganish. So'Iak haqidagi nazariy tushunchalami o'zlashtirish.

V. Shtativga 4 ta probirka olib,


  1. 1 ml. so'Iak

  2. 1 ml qaynatilgan so'lak

  3. 1 ml. so'lak + HCl

  4. 1 ml. suv


+ 1 ml. kraxmal eritmasi
+ 1 ml. kraxmal eritmasi
+ 1 ml. kraxma) eritmasi
+ 1 ml. kraxmal

solib, ulami 37u li suv hammomida 10 minut saqlanadi. Suv hammomidan olib hamma probirkalarga 1 tomchidan yod yoki Lyugol eritmasi tomiziladi. Eritmalarning ranglarini o'zgarishiga ahamiyat beriladi.

G. 4 ta jsrobirkani rasmini chizing, ularga solingan moddalaming nomlarini va rangini o'zgarishlarini yozing va xulosa chiqaring.


  1. Ish K»,Z2~-Me’da shirasi proteolitik faolligini aniqlash.

  2. Me’da shirasidagi proteolitik fermentlami faolligining fibrin oqsiliga ta'siri va unga lozim bo'lgan sharoitlami ahamiyatini tajribada o'rganish. Bu fermentlaming hususiyatlarini o'zlashtirish.

V. Shtativga 4 probirka olinib ularga quyidagicha eritmalar solinadi:

  1. 1 ml. 5% NaOH

  2. 3 ml. 0,5% HCl

  1. 3, 4 probirkalarga me'da shirasidan 1 ml. dan solib chiqiladi. 3-probirkadagi shira qaynatiladi. So'ngra hamma probirkalarga 3-4 bo'lak fibrin donachalaridan solib chiqiladi va probirkalar 37° li suv hammomiga qo'yiladi. Mashg'ulot oxiriga yaqin (mashg'ulotni shu ishdan boshlash kerak) natijalar ko'riladi. Bunda fibrinni hajmini o'zgarishiga ahamiyat berib, natija aniqlanadi.

G. 4ta probirkani rasmini chizing, solingan moddalar va natijalami yozing va xulosa chiqaring.


  1. Ish JV® 78. Ingichga ichakdagi so'rilishni tekshirish

(Gendengayn tajribasi).

  1. Kalamush ingichga ichagida turli konsentratsiyadagi eritmalami so'rilishini tekshirish tajribasini bajarish. So'rilish mexanizmlari hakidagi nazariy tushunchalami o'zlashtirish.

V. Ish kalamushda bajariladi, unga narkoz berib mahsus taxtachaga bog'lab qo'yiladi. Ingichka ichakni tashqariga chiqarib, uning o'rta kesmadan 10-12 sm. oralatib, 2 yeridan bog'lanadi. Ikkala bog'langan joyini yonidan ichakni ko'ndalangiga ozgina kesib, ochilgan teshikga kanyulya kiritib bog'lanadi. Bitta kanyulyaga nokcha yoki shprits yordamida fiziologik eritma yuborib ichak yuviladi.

40





Su n|’,ru, shtativga tik o'matilgan pipetkani pastki uchi rezina nay orqali bir luinondagi kanyulya bilan ulanadi. 2-chi tomondagi kanyulyaga nokcha yoki shprits vmdamida fiziologik eritmani yuboriladi va uni pipetkani o'rtasiga yetkazib, 2-chi liniiyulya qisqich bilan siqib qo'yiladi. Ichakni qorin bo'shlig'iga joylab, 10 min.dan ■■uiig pipetkadagi suyuqlik balandligini o'zgarilishi ko'riladi. Xuddi shu tariqa 0,3 % v,i 3 % NaCl eritmalari bilan tajriba o'tkaziladi. Eritmalami miqdorini 11 /garishiga ahamiyat beriladi.

G. Tajribani sxemasini chizing. TurJj eritmaiami so'rilish miqdorini yozing. < tlingan natijalarga xulosa chiqaring.



  1. Ish JV® 79. Kraxmalni ichak dcvorida gidrolizlanishi.

(Ugolev tajribasi).

  1. Ingichka ichak devorida hazm bo'lishini va uning ichak bo'shlig'ida hazm ho lishidan afzalligini isbotlovchi tnjribani bajarish va uning nazariy asoslarini o'/lashtirish.

V. Kalamushni efir narkozi bilan hatakntsizlantirib, tajriba taxtachasiga qomini yuqoriga qilib bog'lanadi. Qorin bo'slilig'i oi liilib, ingichka ichakni chiqarib 10 sm. kcsib olinadi, qolgan kesilgan uchlari hog' lab quyiladi.

Ajratib olingan ichakni sovui) li/iologik eritmada yuvib, sp'ngra ichi lushqariga qilib ag'dariladi. Buning ucliiin ulmkga poleetilen nay kiritilib, shilliq qavati tashqariga o'girib chiqariladi. Hii iclmkdan 2 sm.dan 2 bo'lak kesib olinadi. Uirinchi bo'lakni 3 marta fiziologik ciitnmgii solib, shilliq qavati yuviladi. 3 ml. dan I % kraxmal eritmasi solingan piobuknlMining biriga yuvilgan, ikkinchisiga yuvilmagan ichaklar solinib, 5 min.gn li suv liammomiga qo'yiladi. So'ngra ulami ustiga 1-2 tomchidan yod (Lytigol) t'i itniiisini tomiziladi va eritmalar rangiga qarab natija aniqlanadi.

G. Olingan natijalami yozing piobnknlnmi msmini chizing va nazariy xulosa yozing.


MARKAZIY ASAII SIS I I MASI (MAS).


  1. Ish JVe 80. Refleks vaqtlni vm mtlnu (M'sii'ot kuchiga bog liqligini

aniqlash.

  1. Refleks vaqtini, uning ta’nli»il km lilgn bog liqligini ko rsatuvchi tajribani bajarish va uning nazariy asoslarini o'xIhnIiIIi lnli

V. Tajriba uchun oldindan 0,1 H, "•>, 0.S % va 1 % sulfat kislotasi eritmalari solingan 4 ta stakanchM lnyyoilnngnii Im lishi kerak. Bosh miyusi (yuqori jag'i) ko'z ortidan ollb iMNlilHiignn spinal baqa pastki jag'idnn shtativdagi ilgagchaga ilinadi. Ori|« li»l(lil/(tiiiiilii/«l>ir»
va harakut rcoksiynsi bo'lishi bilan «ikki» deydi, IkkllK'll' lekililiuvt ln doimo sekundomcrgu qmnb turib, «bir» va «ikki» so'zlari oriNlilNgl vnqtni bclgilnydi. Natijn uuiq ho lishi uchun tajriba 3 marta bajariladl. Slttl InIi 0,."i %, 0.S %, l%li kislotalnr liilnn ham bajariladi. Ortib boruvchi konNMlillnUIvmlngi kislotalar ta'siiign lui lgnn reflektor reaksiyalari xarakteriga nllMlltlvnt bculiuli (kuchsi/., kuchll, o'itiuhn reaksiya).

G. Tajriba natijalarini quyldugl jMilvnlgn yo/ing:




41




h2so4

Refleks vaqti sek.

O'rtacha

Javob

%

1 2 3 tajribalar

vaqt sek.

(kuchsiz, o'rtacha, kuchli)

0,1%


  1. 25%

  1. 5%

1%

Ularga nazariy izoh bering.



  1. Ish JV® 81. Odamda refleksning yashirin davrini aniqlash.

(Xronorefleksometriya)

  1. Yorug'lik va tovush ta'siriga refleksning yashirin davrini aniqlash va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.

V. Ish xronorefleksometr asbobida bajariladi. Xronorefleksomctr

  1. tekshiruvchi pulti. (boshqarish dastagi)

  2. tekshiriluvchi pristavkasidan iborat.

  1. Tekshiruvchi pultida vaqtni (mhsek) yonib ko'rsatuvchi ekrani; ish turini; sonlarini «0» ga qaytaruvchi, tovushni o'zgartiruvchi; yorug' yoki tovushga o'tkazuvchi, yorug'lik rangini o'zgartiruvchi; ishga tushiruvchi; asbobni tokga ulovchi dastak va tugmalar bor.

  2. Tekshiravchi pristavkasida: tekshiriluvchi bosib turadigan tugma va unga yorug'lik, tovush ta'sirotlarini beradigan darchaiar bor.

Ishni boshlashdan avval asbobni elektr toki manbniga (220 Vt.) ulanadi. «Pristavka» qismi asbobga ulangan bo'lishi kerak. Asbobni isliga tushiruvchi dastasi «YOQILDI» holatiga o'matiladi. Bunda, asbobning ekranida har xil sonlar yoki «0» ko'rinadi. Asbob 3 minut qizishi kerak.

  • Ish tartibini o'zgartiruvchi dasta «ISH» holatiga keltiriladi;

  • Ta'sirot turi dastasi «NUR» holatiga keltiriladi;

  • Yorug'lik rangini o'zgartiruvchi dasta «0» holatiga o'matiladi;

  • Sonlami «0» holatiga qaytaruvchi «tugma» bosiladi.

(sonlar xammasi «0» ni ko'rsatadi).

Ishni bajarish tartibi.



  • Tekshiriluvchi pristavkadagi «tayyorgar!ik» tugmasini doimo bosib, yorug'lik hosil bo'luvchi teshikga qarab turadi;

  • Tekshiruvchi asbobdagi «P» tugmasini bosadi. «0» o'rnida (vaqtni ml.sek.da ko'rsatuvchi) sonlar paydo bo'la boshlaydi;

  • Tekshiriluvchi yorug'Iikni ko'rishi bilan bosib turgan lugmachasini qo'yib yuboradi;

  • Shu vaqt sonlaming o'zgarishi to'xtaydi va ko'ringun sonlar m.sek.da refleksni yashirin vaqtini ko'rsatadi (200-250 m.sek.da) Sonlumi «0» ga qaytarib ish 2-3 marta takrorlanadi va o'rtacha vaqt yozib olinadi. So'ngrn ta'sirot turi dastasini «TOVUSH» ga qo'yib, ish qayta shu tartibda takrorlanudi, cndi esa tovush ta'sirotlariga nisbatan refleksning yashirish vaqti tekshiriludi. Bunda tekshiriluvchi tovushni eshitgach, bosib turgan tugmani qo'yib yuboradi vu tovushga refleksning

42





yasliirin davri aniqlanadi.

G. Olingan natijalami daftargn yo/ing, yorug'likga va tovushga aniqlangan iclleksning yashirin davrini solishtiring. (,)aysi la'sirotga javob reaksiyasining tezligi va uning sabablarini tushintiring.



  1. Ish JNs 82. Refleksning retseptor maydoni.

  2. Har bir refleksning retseptor iimydoni borligini isbotlovchi'tajribani bajarish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.

V. Spinal baqa tayyorlanadi vn ilgukdmga ilinadi, 0,5 % li H230i da namlangan /lxl sm. kattalikdagi/ lilti qog'ozini baqaning orqa oyoq yr-uboshiga o'matiladi va javob reaksiyasiga ahomiynt heiilndi. Kislotaga namlangan kog'ozni Imqaning oldingi oyog'iga, qomining o iig va chap tomoniga qo'yib, tajriba (akrorlanadi. Javob reaksiyalari kuzatilmli vn Im hiriga solishtirib ko'riladi.

G. Tajriba sxemasini chizirtg. Ku/ntilgim javob reaksiyaiarini solishtiring va i/ohlang.



  1. Ish JNa 83. Refleks yoylnl hiiiiII/ (|lllsh.

  2. Organizm ta'sirotiga jnvoh iriikmvnsiiii hosil bo'lishida refleks yoyi qismlarini ahamiyatini ko'rsatuvchi ln|i llmiu lm|nnsh.

V. Spinal baqa tayyorlanmli vn ilgnkdmga pastki jag'idan ilinadi. U tinchlangach orqa oyoq stakandngi (),*•"» I l,S( h li erilmaga tushiriladi. Bunda baqa oyog'ini ko'taradi. Tajriba ikkinchi uyng Idn Inkinrlmmdi. Har bir ta'sirotdan so'ng haqaoyog'i stakandagi suvga solib yuvilmli

A) Oyoq terisini boldir qisntldnn nylmm’ii|’M tjirqib, so'ngra shilib olinadi. Shu oyoq yana kislotaga solinib, rpnknlvnBn nlmmiynl bcriladi.

"B) Ikkinchi oyoq soninl niqn qlnnn u/.minsiga kesilib, mushaklari orasidan quymich nervini toplb ku nilnlnngign kesiladi va oyoq kislota critmasiga tushiriladi.

V) Baqani qorin sohuslgn klnluln *hliii


Download 165,72 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish