A -ishning tartib soni va nonii

Baqa reoskopik oyoq prtfMfffll |lt>t>Mihuimll li//n Ito'u'lnilfflMi>hn nsnh tolasini qoldirib, qolgan tuqlmilir ||Hl HHillffliHtll Anili IoIiihI ImshlNgTcli qlnmlilnu ip bilan bog'lab qo'yiladi. (}Util||Mf4l|Wt t‘li4ii"illnnil cMkcllNHlgil t|op|tuqnm parafinlami birqismi ochilndl Vd l)n||i|fflfflt (Hffl«ffl«ilniHl iiHnlilnrl qo'yllddl


n





Reostat surgichini surish bilan tok kuchlanishi o'zgartiriladi va kalitni ulaganda katod /-/ uzganda anod /+/ tomondagi mushakni qisqarishini aniqlanadi. Ulaganda, uzganda javob reaksiyasi kuchiga axamiyat beriladi. Elektrodlarni qutubini o'zgartirib, tajriba yana takrorlanadi.

G. Tajriba sxemasinya chizib oling tokni ulash va uzishdagi qutbiaridagi qo'zg'alish sabablarini tushuntirib beruvchi xulosalarni yozing.

1. 
   Ish JVsl2. KUCH GRADIYENTIQONUNI (KUCH O'ZGAJRISHI
   

TIKLIGI).

2. 
   To'qimalar reaksiyasi uchun faqatgina ta'sirotning kuchi va vaqti ahamiyatli bo'Iib qclmay, balki kuchning ortish tikligi ham ahamiyatli ekanini aniqlash.
   

V. Tajriba uchun ish JY2I2 sxemasidan foydalaniladi. Reostat yordamida tok kuchini minimal holga keltiriladi. Zanjir ulanadi. Doimiy tokning ta'sir etish faoliyati yo'qligiga ishonch xosil qilinadi. Reostat surgichini surib tok kuchini sekin oshirganda javob reaksiyasining yo'qligiga ishonch xosil qilinadi. So'ngra, reostat surgichini tez harakat qildirish bilan tok kuchini o'zgartiriladi, javob reaksiyasi kuzatiladi.

G. Tajriba natijalarini yozing, doirniy tok kuchini sekin oshirganda javob reaksiyasining yo'qligini nazariy izohlang.

1. 
   Ish JVs 13. SKELET MUSHAKLARINING CHUZILUVCHANLIGI,
   

ELASTIKLIGI, PLASTIKLIGINI KUZATISH.

2. 
   Mushaklaming fizik xossalari bo'lgan chuziluvchanlik, elastiklik va plastiklikni ko'rish va o'rganish usulini o'zlashtirish.
   

V. Baqani boldir mushagidan preparat tayyorlab, miografga o'matiladi. Mushak boshlangich holatini kimograf barabanini 10-20 mm aylantirib yozib olinadi. Pshangchaga 100 gramm yuk osib mushakni cho'zilgan holati barabanga yoziladi, So'ngra yukni olib yana mushak holati yoziladi. Tajribani 200, 300 va 400 grammli yuklar osib takrorlanadi.

G. Kimografdagi mushakni cho'ziluvchailigini, elastikligini va plastikligini ko'rsatuvchi yozuvlar daflarga chiziladi. Olingan yozuvlar mushakning haqiqiy o'zgarishlariga qaraganda bir necha marta uzunroq bo'ladi.

Tajriba natijalari bo'yicha koordinat sistemasida sxema tuzing va xulosa qiling. Bunda, ordinata o'qida mushakni cho'zilishi va elastikligi, abssissa o'qida esa yuklarning miqdorini ifodalang. ,

1. 
   Ish JYo 14. MUSHAKNING YAKKA QISQARISHI VA UNING
   

QO' SHILISHINI QAYD QILISH.

2. 
   Mushak yakka qisqarishi va uning qo'shilishini o'zlashtirish. Olingan egri chiziqni /miogrammani/ analiz qilish va nazariy mohiyatini o'zlashtirish.
   

B. Mushak preparati tayyorlab, miografga o'rnashtiriladi. Tez aylanuvchi kimograf tajribaga tayyorlanadi va uping kontaktlari elektrostimulyatorning opqa qismida joylashgan "fal apparat" klemmalariga ulanadi. Elektrostimulyatorning oldingni o'ng qismidagi tumbler "fal apparat" tomoniga qo'yiladi.

-"chastota" dastagi "400" gersga qo'yiladi.

12





-ta’sirot beruvchi klemmiilm ij:i ulangan elektrod miografdagi mushak preparatiga ulanadi,

-tok kuchini asta-sekin orltiin horih, kimografdagi ikkala kontaktni ulab- uzib mushakning o'rtacha t|ist|in u.hi uchun yetarli kuch topiladi. Tez aylanuvchi kimografni aylani.shigu vn miograf yozgichini yozishga tayyorlab, bitta kontaktni ulab, kimogrul nvlimlirib yuboriladi. Shunda bitta yakka qisqarish yozib olinadi. Bu ish ikkuu hi kontaktni ulab takrorlanadi. So'ngra har ikkala kontaktlarni ulnh. r.h qaytariladi. Bunda ikkita yakka qisqarishlarning qo'shilishi yo/ih ulimidi. Yozuvlarni hammasi bir joydan boshlanadi. Kimografni yanu hii iimihi hv. aylantirib, avvalgi yozuvlar ostiga elektrokamerton tebranishlari yu/ih olmaili. Elektrokamertonni bir tebranish davrini sekundlarga aylantirib, slm iimimIii vakka qiskarish davrlari aniqlanadi.

Masalan: Eiektrokamcrlon 1 sck.0,01 sek.ga teng bo'lndi

G. Asboblarning ulmiisli •.scmalari va olingan egri chiziqlarni /kimogrammani/chizing, qismlniliii h. l|.|laii)’, va izohlang.

1. 
   Ish JVsl5. TISHLI VA Sll I K.) 11 I ANUSLARNI QAYD QILISH.
   

TA’SIROT CHASTOTASI VA KUCHINING OPTIMUM VA

PESSIMUMI.

2. 
   Tishli va silliq tctnmihliii 111 quyil qilish hamda ta’sirot chastotasi va kuchining optimum va pcssinmmliii auiqlash, kelib chiqish nazariyalarini o'zlashtirish.
   

V. Baqadan ajratilgan muNliuk pnqmiaii layyorlab miografga o'matiladi. Mushakga stimulyatorga ulnnjiim rlrl.itodlar lekkizib qo'yiladi. Miograf yozg'ichi kimografda yozisligtt ino-. Innmli. Hlektrostimulyatorni I gers chastotaga qo'yib, mushakning Niilmiiil.'.miul qisqarishini beradigan kuchlanish topiladi. Kimograf yurgizilib, tn'tdioi i hasioiasi oshirib boriladi. Bunda avval yakka qisqarishlar, keyin tishli lclHiimdui, Mi'npra sillik tetanus egri chiziqlari yoziladi va qisqarish eng yuqori ho'lndl lln rhastola va kuch optimumidir. Tok chastotasi va kuchi yanada oshlrlUn, mmduikiiining qisqarish amplitudasi va chastotasi pasayib ketadi, ya'ni cliMloln vn kurli pcssimumi qayd qilinadi.

G. Qayd qilingan miograinillitliuiil dnliiii|’,a chizing, har birini belgilab, ta’sirot chastota va kuchini yo/,!h qu vlim Olmgan natijalarga nazariy hulosa bering.

1. 
   Ish JV2 16. CHARCHA8II VA ISMQI IK TA'SIRIDAN SO NGI
   

MUSHAKLAR KONTRAK I UHASI

2. 
   Mushaklarning charchaahl vii vuqmi harorat ta'siridagi kontrnklurani olish va ularning nazariy asoslarlnl » /liiililii r,h
   

V. Baqa mushak prcpamtl lnvymhmib miografga o'rnatiladi vn silliq tetaqus beruvchi chastotali tok bllllll J ' mimii la'sirlab, miograinma yozilndi. Ta’siHash to'xtatilganda mtiahHk hnNlilimg h h holmiga asta sckin quylmli lm qaytar kontrakturadir. Mushnk ho'NlmNhnm li. iming ustiga ianiqroq niiv quyiladi, natijada mushakning niHkNlmiil qiM|iirishi kuzatiladi. Bu qnylmns kontrakturadir.





G. Qaytar va qaytmas kontrakturalar miogrammalarini daftarga chizib, belgilang. Charchashda va issiqlik ta'siridan so'ng bo'Iadigan, kontrakturalar mexanizmlarini nazariy tushuntiruvchi hulosa yozing.

1. 
   Ish JV» 17. YURAK MUSHAGIDA "BOR YOKI YO'Q” QONUNINI
   

KUZATISH.

2. 
   "Bor yoki yo'q" qonunini tajribada bajarish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

V. Ishni baqada kardiograftya /ish JVa 2/ olishdagidek tayyorlanadi. Yurak sinusi va bo'Imacha oralig'idan ip o'tkazib bog'lanadi, bunda yurak qisqarishdan to'xtaydi. Elektrostimulyator bilan yurakni har xil kuchlanishda /3, 5, 10, 15 V/ ta'sirlab, yurak qisqarishlari yoziladi.

G. Olingan kimogrammani daftarga chizing va har birini ostiga tok kuchlanishlarini yozing. Olingan natijaiarga nazariy asosda izox bering.

1. 
   Ish JV» 18. MUSHAK QISQARISHLARINING ORTIB BORUVCHI
   

TA'SIROTLARGA BOGLIKLIGL

2. 
   Skelet mushaklarining kuch qonuniga binoan ta'sirot kuchiga qarab, bo'sag'a, submaksimal, maksimal qisqarishlar hosil qilishini tajribada bajarish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

B. Baqa mushak preparati miogramma yozishga tayyorlanadi.

Elektrostimulyator impuis chastotasini I gersga qo'yiladi. Tok kuchlanishini "0" holatdan sekinlik bilan oshirib boriladi. Mushakni eng kichik, o'rtacha va yuqori amplitudali qisqarishlari qayd qilinadi. Tok maTum kuchlanishga yetgach, uni yana oshirganda qiskarish amplitudasi boshqa ortmaydi, bu maksimal qisqarishdir.

G. Mushakning bo'sag'a, submaksimal, maksimal qisqarishini

ko'rsatuvchi miogrammalarni chizing va ularning kelib chiqish sabablarini nazariy asoslang.

1. 
   Ish JV» 19. MUSHAKLARGA TURLI OGIRLIKDAGl YUKLAR
   

OSILGANDA ULARNING ISHI VA KUCHINI ANIQLASH.

2. 
   Turlicha og'irlikdagi yuk osilgan skelet mushaklarining bajargan ishi va kuchini aniqlash usulini o'rganish. "O'rtacha yuklamalar" qoidasi asoslarini o'zlashtirish va ular haqida nazariy tushunchaga ega bo'lish.
   

V. Mushak preparati tayyorlab vertikal miografga o'rnatiladi va egri chiziqni olishga tayyorlanadi. Stimulyator yordamida yakka ta'sirot berib, mushakni maksimal qisqartiruvchi tok kuchi, aniqlanadi. Mushakni pshangchaga ulangan qismiga ilgaklar yordamida turli og'irlikdagi /20, 50, 75, 100, 150, 200...gr/ yuklar osib mushak qisqarishlari barabanga yoziladi. Bu ishni gorizontal miografda bajarganda /ish Ns 10/ faqat 50 gramli yuk pshang o'qidan pero qismiga tomon surish bilan olib boriladi. Yuk har bir teshikchaga surilganda yuk miqdori 12,5 gramga ortib boradi. Masalan: 50 gramm yuk birinchi teshikchada turganda mushakga 12,5 gr, ikkikchi teshikchada turganda 25 gr va hokazo yuk osilgan hisoblanadi. Mushak ozgina qisqurib ko'tara oladigan maksima! yuk ntiqdori aniqlanadi. Bu yuk mushakning kuchini


14

ko'rsatadi. Hap qaysi yuklarda /l( y\! kinuiprafda yozilgan miogramma chiziqlarini balandligi /N mm/ o'lchanadi. Miishakiiiii|> yukni haqiqiy ko'targan balandligi h =

Y topiladi. Har bir yukni kn'tiirgimdagi tmishakning bajargan ishi /W=h-R/ gr/mm

biian topiiadi.

L - yozuvchi pshangchani imiiiiiuv ii/iniligi /mm/

I - pshangcha o'qidan nnishuk omIiviii uuqiagacha bo'lgan masofa /mm/.

G. Tajribani o'tkazish sxnmiMiii Hii/ing, natijalami quyidagicha jadvalga yozing:





Natijalami berilgan gralikkit qu sih. musluik ishi /W/, yuk og'irligiga bog'likligini ko'rsatuvchi egri chl/iq ius\ u luiuli, Maksimal ish bajarilgandagi yukning og'irligi "o'rtacha yuklnnumi" ku r.m.idi Olingan natijalarga nazariy izoh bering.


sv


h


MM


I -L L






r


(A.'lshJV»20. ODAM KAFT MilNIIAM AKINJNG KUCHINI

ANIQlash /dinamomkthiv a/.

B. Qo'I dinamometrida odnnt kidl nm.huklarining kuchini o'lchashni o'zlashtirish va ulami tibbiyotda ishlttllnlt hhiwIhi iiii tnslmnib olish.

V. Qo'l dinomometrini ikkl HtHitM kmlili qisih, chap va o'ng qo'l kaft mushaklari kuchi eng katta natija HMWItlit ln|Ulmh Ishdianlik qobiliyati va uning pasayishini aniqlash uchun, dimtllH»int>luU h>u '> -.i-kimda o'ng va chap kalhiing kuchi ketma-ket o'n marta aniqlanndl, Mli lnli h|mil-mu-nlarda ham o'tkaziladi,

G. Natijalar jadval shaklida yonlllli

-Ishchanlik qobiliyati

p = h +fi + L + L +.A + Jt*Ji • h ' '• ’ L, _V|,

10

- ishchanlik qobiliyatining pnHMVUlll

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
O'ng qo'l
Chap qo'l

Olingan natijalarga nazariy izoh bering.

1. 
   Ish JVb21. ASAB TOLASIDA QO ZGALISHNING IKKI
   

TOMONLAMA O'TISHI.

2. 
   Asab tolalarida qo'zg'aiishni ikki tomonlama o'tishini tajribada bajarish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.
   

B. Baqa opqa oyog'i preparati tayyorlanadi. Son mushaklarini ikki bosh barmoq bilan kerib quymich asabi ochiladi. Sonning pastki uchidan bir qismida asabni taxminan I sm ni shisha iigakcha biian atrof to'qimalardan ajratiladi. Asabni sonni to'rt boshli mushagiga beradagan tarmoqlari qirqiimay saqlanishi shart. Asabni tagidan qaychi bilan son mushaklari va suyagini qirqiladi. Preparat son va boldir qismlarga ajraladi. Ular o'zaro bir-birlari bilan faqat asab biian bog'langan bo'ladi. Quymich asabining bu ochilgan sohasiga elektrod o'rnashtirib, so'ngra tok biian ta'sirlanadi. Bunda preparatni har ikkala qismining qisqarganligi ko'riladi.

G. Tajribani o'tkazish sxemasini chizing, asab tolasida qo'zgalishni ikki tomoniama o'tishini nazariy asosda izohiang.

1. 
   Ish JV«22. ASABNING FIZIOLOGIK UZLUKSIZLIK QONUNI
   
2. 
   Asab tolasida qo'zg'alishning o'tkazilishi uchun uning anatomik uzluksizligi bilan birgalikda fiziologik butun bo'iishi zarurligini tajribada bajarish va uning nazariy asoslarinn o'zlashtirish.
   

V. Asab mushak preparatini tayyorlab, miografga o'matiladi. Asab toiasi maxsus stolchaga joylashtiriladi va uning mushakka yaqin va uzoq qismlariga elektrod o'matib bo'sag'adan yuqori kuch bilan ta'sirlab, mushakning qisqarishi ko'riladi. Asabning o'rta qismiga zarga o'ralgan muz qo'yiladi yoki ammiak, novokain /0,5%/ tomiziladi yoki ip bilan bog'lanadi. So'ngra, 2-3 minut o'tgach, asabning mushakdan uzoq eiektrodi orqali ta'sirot berilsa, mushak javob bermaydi. Asabga qo'yilgan muzni olingandan yoki tomizilgan moddalami yuvilgandan so'ng ta'sirotga javoban mushakning qisqarishi ko'riladi.

G. Tajribaning sxemasini chizing. uning har bir qismini belgilang, oiingan natijani nazariy izohlang.

1. 
   Ish JV923. QO' ZGALISHNI ASAB TOLALARIDAN AJRATILIB
   

O'TKAZISH QONUNI.

2. 
   Asab tarkibidagi tolalardan qo'zg'alish bir-biriga o'tmay ajratilgan holda
   

16





o'tqazilishini tajribada bajiirisli vii iiniiir ii.i.\ii iv asoslari mohiyatini o'zlashtirish.

B. Baqaning reoskopik nvni' i pirpmali tayyorlanadi /ish W26/. Quymich asabini umurtqa kanalidan clutn|nii qr.inul.i mgichka ignalar yordamida/uzunasiga/ bir necha tolalarga ajratiladi. lUm Kmpi i riilmnsi bilan namlab turiladi. Stimulyator yordamida pog'ona kuchidan sulpniii \in|in 1 luich bilan tolalaming har biri alohida ta'sirlanadi, bunda har qaysi tulitiiiiip u .'ipa hos mushak guruhlarining qisqarishi ko'riladi.

G. Tajribaning sxemasini clu/iup. uliugan natijalarga nazariy izoh bering.

1. 
   Ish JVs 24. ODAMDA KAl I Mt SIIAKLARINING CHARCHASHINI
   

QAYD QILISH/ergogruflyit/

2. 
   Tajribada odam kali tmuilmUmining charchash dinamikasini ko'rish va uning nazariy asoslarini o'zlashtii lili
   

V. Odam kaft mushnklm imnp ■ Imrchashini o'rganish uchun maxsus

moslamadan foydalaniladi. .prnulcr /rezina xalka/ atrofiga o'ralgan

polietilen nay bo'lib, nayning ikkiiuiu uclii Marey kapsulasiga tutashgan. Espander qisilganda, nay ichidnpi I•<■-.mi oriib Marey kapsulasining yozg'ichi harakatga keladi. Marey kapsulmu u luni kimografga moslanadi. Kimograf ishga tushiriladi, to'g'ri chiziq ytt/tln ho Tlnydi. Moslamaning espanderli qismi kaftga olinib, I sekundda bir uiniiii 1 Imsintada, barmoqlar charchaguncha /yozilgan chiziqlar - ergogrammn niupliimlnsi kichik bo'lib qolguncha/ qisib va bo'shashtirib turiladi. Charchashm vnpulpn kclish vaqti aniqlanadi. Bu ish o'ng va chap qo'llarda bir sekundda ikki uiiiiin 1 Imslolada, hamda bilakni rezina jgut bilan bog'lab qo'ygan holatlardn 11 ikn/ilmli

G. Hap xil holatlardagi crgopimiiumlmiii chizing, tagiga charchash vaqtini vozing. Olingan natijalarga nazuiiv miUimi hcring.

1. 
   Ish JSs 25. ASAB-MDSIIAK l'KI PAKATIDA CHARCHASH JOYINI
   

ANIQLASH.

2. 
   Asab-mushak preparatidn t hmilm'ili nvval sinapsda vujudga kelishini tajribada ko'rish va uning nazariy UKtmlmnn n /Inshtirish.
   

V. Asab-mushak preparuti tnvvoilith miografga o'rnatiladi. Preparat asabini elektrodga o'rnatib I gers chnMnimUt in'shot berib mushak qisqarishlari kimografga yoziladi. Avval, mushuk t|lM|mi'ih nmplitudalari katta bo'lib, bir necha minutdan so'ng pasaya borib, oxiri lo p 11 i lu/iqqa aylanadi..Ayni shu vaqtda elektrodni asabdan mushakka o'lkn/lh ln •nilnnishi davom ettirilsa, mushak qisqarish amplitudasi yana kattalashmll

G. Tajriba o'tkazish sxemasi vit inliiuimmimni chizing. Asab tolalarini nisbiy charchamasligini hisobga olgan holdn, ttlinintn nutipt asosida acab-mushak preparatini charchash sodir bo'lgan qismini aniqlnnp

SiQN Dt> I IML

(A)lsh JV»26. BARMOQDAN QON OLIMI I IjXNIKASI.

B. Turli analizlar uchun barmoqdnn t|tm oltslt icxnikasini o'zlashtirish.

V. Ish studentlarda olib borilndi. Avvitl mmli/ qilishda ishlatiladigan uskunalur


11












va kerakli eritmalar tayyorlanadi.

Tekshiruvchi va tekshiriladigan studentlar stol yonida yuzma-yuz o'tirishadi. Tekshiriluvchining to'rtinchi - nomsiz barmog'i spirt bilan namlangan paxta bilan artib dezinfeksiya qilinadi. Tekshiruvchi o'ng qo'lining I va 2 barmoqlari bilan sterilizatsiya qilingan skarifikatomi /nayza/ oladi. Barmoq spirtdan qurigach, uni oxirgi bo'g'imi atrofidan tekshiruvchi chap qo'lining I va 2 barmoqlari orasida siqadi, bunda ko'rsatkich barmoqni tekshiruvchini barmog'ini kaft tomonida kundalang qo'yilishi kerak. Barmoqga qon to'planib bo'lgach, uning uchidan salgina chetrog'iga skarifikatorni tez sanchib olinadi. Shu zaxoti siqishni to'xtatiladi. Birinchi tomchi qonni qumq paxta bilan artib olinadi. Barmoqni salgina siqish bilan yana qon chiqariladi va uni analiz uchun olinadi. Analizda qanday apparat ishlatishiga qarab, qonni olinadigan pipetkalarga yoki buyum oynasiga olinadi. Qon olingach, jarohatlangan sohaga spirtda /yodda/ namlangan paxtani qo'yib, bosib turiladi.

G. Qon olishda bapmoqlami qanday ushlanish sxemasini va skarifikatoming ko'rinishini chizing.

(jQsh JVs 27. ERITROTSITLARNI CHO'KISH TEZLIGINI /EChT/

ANIQLASH.

B. Tajribada, eritrotsitlar cho'kish tezligini aniqlash usulini o'rganish va uning nazariy asoslarini o'zlashtirish.

B. Bu ish Panchenkov asbobi yordamida bajariladi. Asbob-shisha naychalar va ularni o'rnashtiradigan shtativdan iborat.'Naycha ichki diametpi P mm va uzunligi 150 mm bo'lib, bir tomonida - 10 sm uzunligi millimetrlarga bo'lingan darajalarga ega /yuqori qismi "0”pastkisi 100 belgilanadi/, "O" qismida "K" /qon/ va 50da esa "P” /reaktiv/ belgisi bo'ladi.

Ishni bajarish uchun, toza quruq pipetkaning "R" belgisigacha 5% li lirnon kislotasining natriyli tuzi eritmasi olinib soat oynasiga quyiladi. Qon olish texnikasi asosida, barmoqdan nayni "K" belgisigacha ikki marta qon olib eritmaga quyib aralashtiriladi. Bu aralashmadan naychaning "K" belgisigacha olinib, shtativga tik ravishda o'rnatiladi va vaqt belgilanadi. I soatdan sO'ng pipetka ustki qismidagi tiniq plazma ntiqdori "mm"larda o'lchanadi. Shu topilgan son EChTni ko'rsatadi.

Ish tez, to'g'ri bo'lishi uchun barmoq chuqur jarohatlanishi, qon Olinayotganda barmoqda katta qon tomchisi bo'lishi, pipetka uchi doimo qon tomchisida va uning periferik qisrni biroz pastroq turishi, hamda naychaga havo kirmasligi kerak. Havo kirsa, qon naychadan chiqarilib, qaytadan olinadi. Qon olish 2-3 minut da bajarilmasa, u pipetkada ivib qoladi va boshqa pipetka ishlatilishi kerak bo'ladi.

G. Panchenkov asbobini chizing va kapillyar naychadagi qon va plazmani belgilab ko'rsating. Olingan natija asosida xulosa chiqaring.

1. 
   Ish JVa 28. QON PLAZMASI VA SHAKLLI ELEMENTLARNING
   

HAJMIY NISBATINI /GEMATOKRIT KO' RSATKICHINI/ ANIQLASH

2. 
   Qonning tarkibi haqidagi tushunchani va gematokrit ko'rsatgichini aniqlash usulini o'zlashtirish.
   

'7


\





V. Qonning plazma vn •ilniklll rh iiirniliiiining hayotiy nisbatlarini gematokrit yoki maxsus elektrotsentriliinii v>m•tiinililn unK|lanadi. Gematokrit ichki diametri taxminan I mm, Uzunligi Mt miii Hliihlm iiiivi lin bo'lib, 0-100 gacha darajalarga bo'lingan. Uni ichiga qon olili m'nliiliiinilniiiuli, hunda qon to'kilmasligi uchun maxsus moslamaga o'rnntilmli Miuiliiiiiniiiiig lu/ilishi va sentrifuganing turiga ko'ra gematokrit ikki xil bo'lmli

1. 
   Shklyar mikrolseiili'ilti|Jinhiii nni>.Iniicvm gematokrit. Sentrifiiga plastmassa
   

korpusiga joylashgan, qo'l hiliiu nvluiiiii ilmlif>;in mexanizmdan iborat. Korpusni ustki tomonida dumaloq chiiqun lm ho lih, iuiinj', olinadigan shisha qopqog i xam bor. Chuqurchani markazidnn finililliii'iiiu n qi chiqadi va unga maxsus moslama orqali gematokrit o'rnatilmll Minlnniii, ynssi prujinaning uchlariga rezina yostiqcha o'rnatilgan qalpoqclmll lii/llmu hn lih. gcmatokrit shu qalpoqcha orasida joylashadi. Sentrifugalash vnqlliln (jnniiinkiil uchlari ochilib qolmasligi uchun qalpoqchalardagi teshikchalarga I* i|isqich tiqib qo'yiladi.

2. 
   Maxsus elektrolscnlillliymhi iniiqlniiganda, gematokrit o'rniga ichki diametri I mm keladigan policllli'ii mivhunlun foydalaniladi. Sentrifuga o'qiga pleksiglasdan yasalgan /diumyoliI ,'ii >.ui/ disk o'rnatilgan. Pastki diskda markazdan chetga yo'nalgnn nplinl niiqilmhu ho'ladi, polietilen naylarga qon olgandan so'ng, uni bir uclii lunlllh mlqi Imliuga joylashtiriladi. Ikkinchi diskni birinchi disk ustiga yopib, vlnl hihm mm.iuhkamlanadi va sentrifuga ishga solinadi. U 5 minuto'tgach n'zl lo viavdi
   

Gemotokritga olinadigail qon Ivlh qolmnsligi uchun 4 qism qon va I qism 5% limon kislotasining milrly ln/l mnlaslimasi tayyorlanadi. Aralashma, Panchenkov usulida EChT ank|li«*li1 n'iili-n nayini aralashmaga tekkizib ikkinchi tomoni biroz lushlrllnfl, qoimi c /i nay ichiga kiradi va ulami moslamalarga o'rnatib sentrifligRluiiHill i hlaiila minutiga 3000 ta tezlik bilan aylanadigan sentrifugada 5 Itlliml avlanlii iladi. Sentrifuga to'xtagach, gematokritni Olib, uning shknlml lu< vn lia /yoki mm hisobida/ shaklli elementlarning uzunligi /x/ unlqlHllHill

Aralashmaning 4/5 qismlnl qnn iHnhkll qilgnni uchun, toza qon gematokrit uzunligini darajasi buyicha 100 /ynkl 10 mm/cinas, balki 80 /yoki 40 mm/ ni tashkil qilib, bu 100% deb olliiHill Mumla lopilgan shaklli elementlarning % miqdori /u/ quyidagi tenglama bll'yh liH Miitqlamidi.

80 /yoki 40 mm/ - J00% x - u%

x ■ 100%

y = %

80/40/

Maxsus sentrifugada lohlNURIiihi pidniilcn naychaga olingan qon aralashmasining miqdori har xll hn llxlil miimkm Shuning uchun hisoblashda naychadagi aralashmani 4/5 qiimlMl 1011% »l< h olinadi va davomi oldingidek hisoblanadi.

G. Gematokrit rasmlni ultUllttt ulmKim nalijalar asosida shuklli elementlaming % miqdorini anlqllhi NMIorh t hl>|«i 111k

Probirka nomerlari ko'rsatkichlari	1	2	3	4	5	6
1 %li NaCl eritmasi	1,8	1,5	1,35	1,2	1,05	0,9
distillangan suv ml,	1,2	1,5	1,65	1,8	1,95	2,1
eritma konsen, % bilan	0,6	0,5	0,45	0,4	0,35	0,3

Har bir probirkaga barmoqdan bir tomchidan qon solinadi va aralashtirib bir soatga shtativda qoldiriladi /yoki 5 minut sentrifugalanadi/. Eritma rangi va cho'kmaga tushgan eritrotsitlarga qarab tajriba natijasi belgilanadi. Bunda uch xil holat kuzatiladi: a/eritrotsitlar cho'kmaga tushadi, eritma tiniq - rangi o'zgarmaydi; b/ eritrotsitlar cho'kmada bor, eritma loyqa qizil; v/ eritrotsitlar cho'kmaga tushmagan, eritma loyqa qizil.

KIMYOVIY gemolizlarni olish uchun 2 ta probirkaga 1 mldan kislota va ammiak solinib, barmoqdan bir tomchidan qon tomiziladi, so'ngra aralashtiriladi va gemolizni kuzatiladi.

G. Probirkalarni chizing, ustiga solingan eritmalarning nomini, konsentratsiyasini va gemoliz sodir bo'lgan va bo'lmagani yozing. Necha %li NaCl eritmasi solingan probirkada qonning qisman va to'la gemolizga uchraganligi asosida eritrotsitlarni maksimal va minimal rezistentlik chegarasini aniqlang. Olingan tajribalar asosida xulosa qiling.

01sh JNb 30. ERITROTSITLARNI SANASH.

B. Eritrotsitlami sanash usulini o'rganish.

V. Eritrotsitlarni sanash uchun qonni 100 yoki 200 marta suyultiriladi. Buning uchun aralashtirgichdan /melanjer/ foydalaniladi. Melanjer taxminan 12-13 sm uzunlikdagi kapillyar shisha naychadan iborat bo'lib, bir uchiga yaqin tomonida kengaygan qismi bo'ladi. Kapillyar qismida 0,5 va 1,0 kengaygan qismidan keyin 101 raqami bo'lib, ular ichki hajmiy nisbatlarini ko'rsatadi. Qonni va eritmani so'rib olish uchun melanjerga rezina nayni ulanadi.

Qon olish texnikasiga binoan, barmoqdan melanjerni 0,5 yoki 1,0 raqamigacha rezina nay orqali qon tortib olinadi, So'ngra 101 raqamigacha 3% NaCl eritmasidan /eritma oldindan kichik tigilchaga solingan bo'lishi kerak/ olinadi. Rezina nayni chiqarib, melanjemi uchlari 1- va 2- barmoqlar bilan berkitib olib chayqatiladi /qon bilan eritmani aralashtiriladi/. Yaxshi aralashishi uchun melanjeming kengaygan qismiga shisha tayoqcha solingan bo'ladi. Qon 1,0 gacha olingan bo'lsa, u 100 marta, agar 0,5 gacha olingan bo'lsa, 200 marta suyuladi.





Suyultirilgan qonni maxsus sanash kamerasida mikroskop ostida sanaladi. Sanash kamerasi qalin buyum oynasi asosida bo'lib, uning 4 ta ko'ndalang ariqchalari va ular orasida 3 ta bekati bo'ladi. O'rtadagi bekati yonidagilaridan 0,1 mm pastroq bo'lib, o'rtasidan ariqcha orqaii ikkiga bo'lingan bo'ladi. Bu bekatlarning satxiga to'r /setka/ chizilgan bo'ladi. Goryaev kamerasining to'ri bir- biriga ko'ndalang tortilgan parallel chiziqlar yordamida 225 ta katta kataklarga bo'lingan, kataklarni tomonlari 1/5 mm, sathi esa 1/25 mm² ga teng bo'ladi. Kataklarni yon va bo'y tomoniga yo'nalishidagi har uchinchi, yani I, 4, 1.... kataklari qo'shimcha chiziqlar bilan tomonlari 1/20 mm 1/400 mm² ga teng bo'lgan 16 ta kichik katakchalarga bo'lingan.

Kichik katakchalarga bo'lingan to'rning turli yerlariga joylashgan 5 ta katta katakdagi eritrotsitlar sanaladi. Kameraning usti yopg'ich oynasi bilan yopilsa, o'rta bekati bilan yopg'ich oynaning orasida 0,lmm li bo'shliq hosil bo'lib, kamera shu bo'shliqdan iboratdir. Kataklarni sathi 0,1 ga ko'paytirilsa, kichik katak ustida 1/10 x 1/400- 1/4000 mm^J ga, katta katak ustida 1/10 x 1/25 q 1/250 mm³ hajmga teng bo'lgan kameralar vujudga keladi. Hajmning aniqligi yopg'ich oynasini to'g'ri yopishishiga bog'liq. Buning uchun kamera va yopg'ich oynasini yuvib quritiladi, so'ngra yon bekatlarini nafas bilan biroz namlanib, yopg'ich oynasini yopib bosh barmoqlarni oyna ustidan chetki bekatlariga siqib ishqalanadi. Bunda oynani yopishgan yerida, Nyuton xalqalari /rangli spektoriar/ hosil bo'lsa, yopg'ich oyna to'g'ri yopilgan bo'ladi. Kamerani mikroskop ostiga qo'yib, uni to'ri ko'riladi /mikroskopni ob’ektivi 40x okulyari 10-15x bo'lishi kerak/. Mikroskopni o'zgartirmay qoldiriladi. Melanjerda suyultirilgan 2 tomchi qonni to'kib tashlab, keyingi to'mchisi yopg'ich oynasining chetiga, kamerani o'rta bekati sohasiga tomiziladi. •Preparat. 2-3 minutdan so'ng sanash uchun tayyor bo'ladi.

Sanashda Grigorev qoidasiga rioya qilgan holda, yani kataklarni ichidagi hamda o'ng va pastki chiziqlariga tegib turgan eritrotsitlar sanalib, chap va yuqori chiziqlarga tegib turganlari sanalmaydi. Kichik kataklardagi eritrotsitlarni sanash tartibi quyidagicha: birinchi /1-4/ va uchinchi /9-12/ qatorlarni chapdan o'nga, ikkinchi /5-8/ va to'rtinchi /13-16/ qatorlarni o'ngdan chapga qarab sanaladi. 5 ta- katakdagi hamma eritrotsitlami umumlashtirib /x/ quyidagi formuladan I mm^J qondagi eritrotsitlar soni topiladi;

• l mm eritrotsitlar soniq - *

⁵¹⁶ j

x - 80ta kichik katakchadagi eritrotsitlar soni

u_ suyultirish nisbati /100 yoki 200/

G. Melanjer, sanash kamerasi va undagi to'rni chizing va belgilang. Olingan natijalar asosida eritrotsitlar sonini xisoblang.

M Ish JV« 31. LEYKOTSITLARNISANASH.

B. Leykotsitlarni sanash usulini o'rganish va uning mohiyatini o'zlashtirish.

V. Leykotsitlami sanash, eritrotsitlar kabi bajariladi.

Ammo, melanjerdagi qon 10-20 marta suyultiriladi. Suyultirish uchun 3% li sirka kislotasi /eritrotsitlarni parchalaydi/ va gensianvialet bo'yog'i /leykotsit yadrosini bo'yaydi/ eritmasi ishlatiladi. Leykotsitlar oz bo'lganligi uchun 25 ta

21


D





lurli ycrda joylasligan katta kataklarda sanaladi.

Melanjerni "1,0" yoki "0,5" belgisigacha barmoqdan qon olib, "11"

belgisigacha critmada /eritma tigelchaga solib qo'yilishi kerak/ suyultiriladi.
Qolgan tadbirlar eritrotsitlarni sanagandek bajariladi.

I mm³ qondagi leykotsitlar soni quyidagi formula bilan aniqlanadi:

I mm³ leykotsit sonijqxJiLU-.

x - 25ta katta katakdagi leykotsitlarning sanalgan soni

u - suyultirish darajasi

G. Melanjerni chizing. Olingan natijalar bo'yicha leykotsitlar sonini toping

va hulosa chiqaring.

GEMOGLOBIN MIQDORINI SALI USULI BO'YICHA

B. Gemoglobin miqdorini Sali gemometrida, kolorimetrik usulda aniqlashni
o'rganish. Gemoglobinning organizmdagi mohiyatini o'zlashtirish.

V. Gemoglobin miqdorini kolorimetrik usulda aniqlashniftg eng oddiysi Sali

usulidir. Sali gemometri orqa tomoniga sut rangli oyna o'matilgan shtativ va unga
joylashtirilgan uchta probirkalardan iborat. O'rtada joylashgan probirka bo'sh,
darajalangan va shtativdan chiqadi. Uning ikki yonidagilariga esa, rangi 16,7%
gemoglobin miqdoriga mos keluvchi jigar rang standart eritma solingan bo'lib,
ulaming uchi kavsharlangan. Gemometrda 20 mm³ hajmli mikropipetka, rezina
nay, ko'z tomchi pipetkasi va shisha tayoqchalar bo'ladi.

Gemometrning bo'sh probirkasining xalqasimon belgisigacha ko'z pipetkasi

yordamida 0,1N li xlorid kislota eritmasi solinadi. Maxsus pipetkada barmoqdan
20 mm³ qon olinadi. Pipetkaning uchi paxta bilan artiladi va zudlik bilan
pipetkadagi qon probirkadagi eritma ostiga tushiriladi. Eritmani ustki tiniq qismi
bilan pipetka chayiladi, aralashma chayqatiladi. 3 minutga shtativda qoldiriladi.
By vaqt ichida eritrotsitlar gemolizlanib, gemoglobin HCI bilan reaksiyaga
kirishib, to'q jigar rangli gidroxlorid gematin xosil bo'ladi. So'ngra uning ustiga
tomchilab distillangan suvni solib, shisha tayoqchada aralashtirib, standart
eritmalar rangiga to'g'ri kelgunicha suyultiriladi. Bunda, eritmaning sathi
probirkaning qaysi darajasiga to'g'ri kelsa, shu daraja gemoglobinni % miqdorini
ko'rsatadi /yoki gr miqdorini/.

G. Sali gemometrini chizing. Olingan natijaga hulosa bering

(X)Ish JSs 33. QONNING RANG KO'RSATGICHINI HISOBLASH.

B. Qonning rang ko'satgichini hisoblash usulini o'rganish va uning ahamiyatini o'zlashtirish.

B. Gemoglobin miqdori bilan eritrotsitlar sonining nisbatlari, yani eritrotsitlami gemoglobinga to'yingan darajasining ko'rsatgichi - qonning rang ko'rsatgichi deyilib, u quyidagi formuladan aniqlanadi:

topilgan gemoglobin topilgan

miqdori . eritrotsit. soni

Qonning rang ko'rsatkichi /QRK/ = normadagi gemoglobin normadagi erit-

miqdori rotsit. soni