929 yilning may kuni Kegeyli tumanining Sho‘rtanboy shaharchasida dunyoga kelgan

Tarjimai hol

1929 yilning 7 may kuni Kegeyli tumanining Sho‘rtanboy shaharchasida dunyoga kelgan. 1947 yil Xo‘jayli pedagogika bilim yurtini, 1955 yil Qoraqalpoq davlat pedagogika institutining rus tili va adabiyoti fakultetini tamomlaydi. Institutni bitirgach, “Amu Daryo” adabiy jurnalida chop etila boshladi, keyinroq, uning bosh muharriri bo‘ldi. O‘z vaqtida T.K. Kaipbergenov Qoraqalpoq radio qo‘mitasi direktor o‘rinbosari, respublika gazetalari bosh muharriri, Qoraqalpoq ASSR Bosma Qo‘mitasi direktor o‘rinbosari lavozimlarida ishlagan. 1980 yildan Qoraqalpog‘iston Respublikasi Yozuvchilar uyushmasiga boshchilik qilgan.

Kaipbergenovning birinchi kitobi 1958 yil dunyo yuzini ko‘rgan. Ketidan 80 dan ortiq asarlari chop etilib, rus, o‘zbek va boshqa tillarga tarjima qilingan. Uning “Qoraqalpoq qizi” kitobi asosida “O‘zbekfilm” studiyasi tomonidan vatanimizning yetakchi aktyorlari ishtirokida badiiy film suratga olingan. Oltin fondga tegishli bo‘lgan asar orqali muallif kitobxonni XX asr boshidagi qoraqalpoq hayot tarzi va oilaviy-turmushning alohida jihatlari bilan tanishtiradi.

1951 yil “Jas Leninshi” gazetasida “Tilegim” nomli uning birinchi dostoni chop etiladi. 1955 yil uning “Pochtalon kelgende” nomli asari “Jas Leninshi” gazetasida bosib chiqiladi. 1956 yil esa “Kotib” nomli birinchi qissasi chiqadi.

Shu vaqtdan e’tiboran, u nasr janridagi asarlar yaratadi. Umumiy hisobda, u qoraqalpoq, o‘zbek, rus, turk va boshqa tillarda (sobiq SSSRning, deyarli barcha tillarija) 100 ga yaqin kitoblar yozgan. Yozuvchining qissa va romanlari orasida “Rahmat, ustoz”, “Muzlagan tomchi”, “Kotib”, XX asr qoraqalpoq ayollarining taqdiri haqidagi “Qoraqalpoq qizi” (1963-65), “Mamanbiy haqidagi rivoyat”, “Baxtsizlar”, “Tushunarsizlar”, “Ko‘z qorachig‘i” (1984), “Qoraqalpoqlar haqida doston” trilogiyasini aytish mumkin.

Qoraqalpoq madaniyati rivojiga qo‘shgan ulkan hissasi uchun Tulepbergen Kaipbergenov Qoraqalpog‘iston va O‘zbekiston xalq yozuvchisi unvoniga ega bo‘lgan. Yozuvchi Berdaq va Qoshg‘ariy nomidagi davlat mukofotlari, shuningdek, Sholoxova nomidagi xalqaro mukofot laureatiga aylangan. 2003 yil T. Kaipbergenovga O‘zbekiston qahramoni unvoni berilgan.

“Shuhrat” medali, “Do‘stlik” va “El-yurt hurmati” ordenlari bilan mukofotlangan. “Qoraqalpog‘iston haqida doston” (1986) (“Mamanbiy”, “Baxtsizlar”, “Sargardonlar”) trilogiyasi uchun SSSR Davlat mukofoti taqdim etilgan.

"Amudaryo" jur. (1955—57)da, Qoraqalpogʻiston Yozuvchilar uyushmasida masʼul kotib (1957—58). Qoraqalpogʻiston teleradiokomitetida katta muharrir, rais oʻrinbosari (1958— 59), "Jas leninshi" gaz. bosh muharriri (1959—60), "Qoraqalpogʻiston" nashriyoti direktori, "Sovet Qoraqalpogʻistoni" gaz. bosh muharriri (1962— 72). Qoraqalpogʻiston nashriyot, poligrafiya va kitob savdosi ishlari davlat komiteti boshligʻi (1972 yildan), Qoraqalpogʻiston Yozuvchilar uyushmasi raisi, Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi raisining oʻrinbosari (1980 yil dan). Dastlabki qissasi — "Sekretar" (1956). "Rahmat, muallim" (1958), "Sovuq tomchi" (1964), "Uyqusiz tunlar" (1965) qissalarining, "Soʻnggi..." (1960), "Qoraqalpoq qizi" (1 — 2-kitoblar, 1963—65), "Qoraqalpoq dostoni" trilogiyasini tashkil etgan "Mamanbiy afsonasi", "Qoraqalpoqnoma" roman-essesi (1978), "U dunyoga bobomga xatlar" (1982) asarlari chop etilgan. "Qoraqalpoqman — tavakkalchiman" (2003) asari, shuningdek, "Familiya" pyesasi, "Berdaq" ("Sahro bulbuli"), "Oydoʻst bobo" dramatik asarlari oʻzbek, qozoq, rus va qoraqalpoq tillarida sahnalashtirilgan. Asarlari qoraqalpoq xalqining 17— 18-asrlardagi tarixi, Orol fojiasi, mintaqadagi ekologik vaziyat, turkiy tilli xalklarning oʻzaro qardoshligi haqida. Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesi raisi oʻrinbosari (1987—91). 1995 yildan Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati jamgʻarmasi raisi. Berdaq nomidagi Qoraqalpogʻiston Davlat mukofoti (1967), Hamza nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti (1971) laureati.

1950 jili Oniń dóretuwshilik xizmeti baslanadi.Ol dáslep poemaǵa qiziǵa basladi. Al keyin proza janrina qiziqip ketedi.

1951 jili oniń “Tilegim” atli tuńǵish qosiǵin Respublikaliq “Jas Leninshi” gazetasinda basilip shiqti. Jas shayir basqa sózge usilay qadem atladi. Usinnan baslap oniń qosiqlari gazeta-jurnarlarda kórine berdi.

1955 jili jaziwshiniń prozaǵa bet buriwi tuwri keledi. Bul jili oniń “Pochtalon kelgende” degen dáslepki gúrrińi “Jas Leninshi” de basildi. Sonnan beri ol tiykarinan proza janrinda islep kiyatir.

1955 jili Tólepbergen Qayipbergenov Qaraqalpaq Mámleketlik Pedagogikaliq Instituttı tabisli pikerip shiǵadi. Bul waqitta ol jazaiwshiniń isin ózine maqset etip alǵan, biraq ele ádebiyat maydaninda onsha tanila qoymaǵan jaslardan edi. “ámudarya” jurnalinda ádebiy xizmetker.

1955-57 jillari Radio esitiriw komitetinde redaktori.

1956 jili Oniń birinshi povesti ”Sekretar” degen at penen basilip shiǵadi.

1956-67 jillar Bul jámiyetlik áhmiyetli jumislardi atqariw menen bir qatarda jaziwshi usi dáwir ishinde ádebiyat tarawinda da ayriqsha kúshli miynet etti. Oniń tvorchestvosisiniń eń jemisli bólegi mine usi jillarǵa tuwri keledi.

1957-58 jillari Qaraqalpaqstan jaziwshilar awqaminda juwapli xatkeri.

1958-59 jillari radio esitiriw komitetinde basliqtiń orin basari

1959-60 jillari ”Jas Leninshi” gazetasinda redaktori

1960-62 jillari Qaraqalpaq mámleketlik baspaxanasinda direktori.

1962-64 jillari ”Sovet Qaraqalpaqstani” gazetasinda redaktori.

1963 jili belgili jaziwshi Tólepbergen Qayipbergenov altinshi iret shiǵarǵan Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵi Sovetine deputat bólip saylaydi.

1964-67 jillari Radio esittiriw hám televidenie komitetinde redaktori.

1967 jili ”Qaraqalpaq qizi” dilogiyasi ushin oǵan Qaraqalpaqs-tan Mámleketlik "Berdaq" atindaǵi siyliǵi.

1967-80 jillari baspa, paligrafiya hám kitap sawdasi basqarma-sinda basliqtiń orinbari.

1971 jili “Muǵallimge ráhmet” povesti ushin Ózbekstan Respublikasi Mámleketlik "Hamza" atindaǵi, SSSR mámleketlik siyliǵi, Qaraqalpaq ham xaliq araliq ”Qashqariy” siyliqlar berildi.

1974 jili Tólepbergen Qayipbergenovqa ”Qaraqalpaq xaliq jaziwshisi” degen ataq berildi.

1979 jili ”Húrmet belgisi” ordeni, hám qatar medallar menen siyliqlandi.

1980 jili Qaraqalpaqstan jaziwshilar awqami basliǵina saylanadi.

1980 jildan baslap hár jili Ózbekstan jazuwshilar awqami basliǵi orinbasari lawazimlarina hámde sabiq SSSR jaziwshilar awqami bashiliq lawazimlarina saylanadi hám bárshe forumlarda shiǵip sózlegen.

1982 jili T. Qayipbergenov tashabusi menen Qaraqalpaqstanda birinshi márte sabiq SSSR ádebiyati kúnlerin ótkizildi.

1987 jildan 1991 jilǵasha jámiyetshilik arasinda Qaraqalpaqstan Respublikasi Joqarǵi Keńesi Basliǵi orinbasarliǵina saylandi.

1989 jilda Ózbekstan Respublikasi Prezidenti Islam Kárimov pármanina muwapiq T. Qayipbergenov Ózbekstan Respublikasi Prezidenti Keńesi aǵzaliǵina tayinlanadi.

1995 jidan beri jamiyetshilik arasinda Orayliq Aziya xaliqlariniń mádeniyati qori Basqarmasi basliǵi lawaziminda islep kelmekte.

1995 jili "Qashqariy" atindaǵi xaliq araliq siyliǵiniń lauriyati.

2004 jili Tólepbergen Qayipbergenov M. Sholoxov atindaǵi siyliqtiń laureati.

Mukofatlari:

O’ZBEKISTON QAHRAMONI. XALQ YOZUVCHISI.

“EL-YURT HURMATI” ordeni

“DO’STLIK” ordeni.



“SHUHRAT”medali