9-son –to’plam dekabr 2021 pedagoglar uz 1

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
674
3.Zanjirning bir qismi uchun om qonuni. O`tkazgich bo`ylab zaryadlarning 
harakatlanishi uchun o`tkazgich uchlarida potensiallar ayirmasining bo`lishi, 
boshqacha qilib aytganda, o`tkazgich ichida maydon bo`lishi shart. O`tkazgich 
uchlaridagi potensiallar ayirmasi elektrostatikadan farqli ravishda kuchlanish 
deyiladi va U (lotincha "u") harfi bilan belgilanadi.Zaryadlarning o`tkazgich bo`lib 
ko`chishida o`tkazgichdagi elektr maydon kuchlari ish bajaradi.O`tkazgich 
uchlaridagi potensiallar ayirmasi yoki kuchlanish deb, bir birlik musbat zarjadni 
utkazgich builab kuchirishda utkazgichdagi elektr maydon kuchining bajargan 
ishiga miqdor jihatdan teng bo`lgan fizik kattalikka aytiladi.Demak, berilgan 
o`tkazgich uchlaridagi kuchlanish bilan o`tkazgichdagi elektr toki kuchi orasida 
boglanish mavjud bo`lishi kerak. Elektr toki vositasida bu boglanishni aniqlash 
uchun turli tajribalar o`tkazilgan. Qutblaridagi kuchlanishni asta–sekin o`zgartirsa 
bo`ladigan tok manbaiga o`tkazgich ulansa, undan o`tayiotgan elektr tokining 
kuchi o`tkazgich uchlariga q`oyiilgan kuchlanishga to`gri proporsional bular 
ekanBu boglanishni tajriba asosida birinchi bo`lib, 1826 yilda nemis fizigi G.Om 
(1784–1854) aniqlagan.Tok kuchining formulasi dagi proporsionallik koeffisienti 
bo`lib, unga o`tkazgichning qancha katta bo`lsa, berilgan kuchlanishda 
o`tkazgichdan shuncha katta tok o`tadi.SI da o`tkazuvchanlik birligi qilib simens 
(Sm) qabul qilingan.1 simens (Sm) deb, uchlarida 1 V kuchldanish bo`lganda 1 A 
tok o`tadigan o`tkazgichning o`tkazuvchanligiga aytiladi.Odatda, amaliy 
hisoblashlarda 
o`tkazuvchanlikning 
teskari 
ifodasi 
bo`lgan 
kattalikdan 
foydalaniladi va unga o`tkazgichning qarshiligi deyiladi:Turli hil o`tkazgichlar 
zanjirdan o`tayotgan tokni turlicha cheklaydi yoki tokka turlicha qarshilik 
ko`rsatadi.O`tkazgichning zanjiridagi tokni cheklash hossasiga o`tkazgichning 
qarshiligi deyiladi.O`tkazgichning qarshiligi R orqali tok kuchi I ning kuchlanish U 
ga bogliqligini quyidagi ko`rinishda yozish mumkin.Tok kuchining kuchlanish va 
qarshilikka bunday ko`rinishdagi bogliqligiga zanjirning bir qismi uchun Om 
qonuni deyiladi. Bu qonun elektr hodisalari to`grisidagi talimotning asosiy 
qonunlaridan biri bo`lib, u quyidagicha tariflanadi:Zanjirning bir qismidan 
o`tayotgan tokning kuchi o`tkazgich uchlaridagi kuchlanishga to`gri proporsional 

---