9-son –to’plam dekabr 2021 pedagoglar uz 1

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
361
Quyosh
–
Yerga eng yaqin yulduz bo‘lib, diametri 1,39 mln km, o‘ta qizigan,
yorug‘lik
va issiqlik taratib turadigan, gazlardan iborat sharsimon osmon 
jismidir. Unda Quyosh sistemasining 99 % dan ortiq
massasi to‘plangan. Shuning 
uchun u atrof dagi osmon jismlarini tortish kuchi hisobiga ushlab turadi va 
sayyoralarning deyarli bir xil tekislikda
harakatlanishini ta’minlaydi.
Quyosh sistemasi 
–
Quyosh, 8 ta sayyora, 160 dan ortiq yo‘ldosh,
40000 dan 
ortiq asteroid va 1 mln ga yaqin kometadan iborat. Ushbu osmon jismlarining 
barchasi Yer tabiatiga ta’sir ko‘rsatadi. Ammo, eng
kuchli ta’sir Quyosh, so‘ngra 
Oy tomonidan bo‘ladi.
Quyoshdan tarqaladigan issiqlikning milliarddan ikki qismi Yerga yetib keladi. 
Bu miqdor Yer uchun xos bo‘
lgan issiqlik sharoitini
ta’minlaydi.
Quyoshdan
keladigan radiatsiya Yer yuzasidagi issiqlikning asosiy
manbayi bo‘lib, 
quruqlikda, Dunyo okeanida, atmosfera va tirik organizmlarda ro‘y beradigan 
jarayonlarni vujudga keltiruvchi asosiy kuchdir. 
Quyoshdan Yerga yorug‘lik va issiqlikdan tashqari elektr zaryadli har
xil
zarralar uzatiladi. Koinotning uzoq qismidan Yer atmosferasi ning yuqori
qatlamlariga
ko‘rinmas va juda katta energiyaga ega bo‘lgan
kosmik nurlar kelib 
turadi. Bu zarr
alar va nurlar ta’sirida Yerdagi ko‘p hodisalar, jumladan, qutb 
yog‘dusi, magnit bo‘ronlari,
havoning ionlashishi, atmosferadagi ba’zi gazlarning 
molekula holatidan atom holatiga
o‘tishi kabilar vujudga keladi.
Oy
–
Yerning tabiiy
yo‘ldoshi
va unga eng yaqin osmon jismi. Yerdan 384
ming km masofada joylashgan. Radiusi 1738 km,
o‘rtacha zichligi 3,34
g/sm/kub. Massasi Yer massasidan 81 marta kichik. Yer atrof da ellips orbita 
bo‘ylab 27,32 sutkada aylanib chiqadi. Oy sovuq osmon jismi, o‘zidan issiqlik va 
yorug‘lik chiqarmaydi. Quyoshdan kelgan nurni qaytargani uchun bizga yorug‘ 
bo‘lib ko‘rinadi. 

---