9-sinf Tarix fanidan o’quvchilarni mustaqil tayyorlanishlari uchun imtihon biletlariga javoblar 2020-2021-yil

BILET

1. 
   Qadimgi Xorazm va Kushon podsholigini o„zaro taqqoslang.
   

Mil. avv. IV asrda Xorazm Ahamoniylar davlatidan ajralib chiqib, mustaqil davlatga aylandi. Makedoniyalik Aleksandr va salavkiylar hukm ronligi davrida ham Xorazm davlati mus- taqil edi. Bu o‗lka aholisi xo‗jaligining asosini dehqonchilik tashkil etgan. Xorazmda shaharsozlikning boshlanishi miloddan avvalgi VII asrga borib taqaladi (Ko‗zaliqir shahri xarobalari). Bu yerda ma-
halliy hukmdorning qarorgohi bo‗lgan ulkan qal‘a bunyod etilgan edi (Qal‘aliqir shahri xarobalari). Miloddan avvalgi III–II asrlarda Jonbosqal‘a Xorazmning qadimgi shahri bo‗lgan. Qo‗y- qirilganqal‘a xarobalaridan aylana shaklda qurilgan mustahkam ibodatxona qoldiqlari t opilgan.
Milodiy II–III asrlarda Tuproqqal‘a shah- rida bundan ham ulug‗vor va muhtasham qurilish ishlari amalga oshirilgan edi. Shahar qudratli mudofaa devorlari bilan o‗ralib, devor burchaklarida burjlar qurilgan. Markazdan
o‗tgan ko‗cha shaharni ikki qismga bo‗lgan, undan esa, yon-atrofga ko‗chalar ketgan, mahallalar bir-biridan ajralib turgan. Markaziy maydonda muhtasham saroy va ibodatxona- lar joylashgan. Qasrdagi saroy devorlari shohlar, lashkar- lar, sozandalar, shuningdek, hayvonlar va qushlar tasviri bilan bezatilgan. 20 dan or- tiq bo‗yalgan loy haykallar zallardan biridagi tokchalarda devor bo‗ylab
o‗rnatilgan. Xorazmda ayniqsa hunarmandchilik yuk- sak darajada rivoj topgan. Kulolchilik, temir, mis asboblar, qurollar, zargarlik buyum- lariga talab katta bo‗lgan. Xorazm aholisi So‗g‗diyona, Marg‗iyona, Baqtriya va dasht ko‗chmanchilari bilan yaqindan savdo munosabatlarini o‗rnatgan. Bu o‗lkadan muhim karvon yo‗llari o‗tgan. Mil. avv. I asrda va milodiy dastlabki asrlarda Xorazmda ku- mush va mis tangalar zarb qilingan. O‗rta Osiyodagi eng qadimgi yo- zuv Xorazm hududidan topilgan. Bular Oybo‗yirqal‘a (miloddan avvalgi V– IV asrlar) yodgorligidan xum sirtiga bitilgan yozuv va Qo‗yqirilganqal‘adan topilgan ayrim mahal- liy yozuvlardir (miloddan avvalgi III–II asrlar). Milodiy I asrda Xorazmda ishlab chiqilgan mahalliy taqvimdan xorazmliklar VIII asrga qadar foydalanishgan.
Mil. avv. 140 –130-yil- lar oralig‗ida ko‗ch- manchi yuechji qabi- lalari Yunon- Baqtriya davlatini bosib oladilar. Yuechjilar Baqtriya yerlariga kelib o‗rnashadilar va milodiy I asrda Guyshuan (Kushon) xo-
nadonining boshlig‗i barcha yuechji mulklarini o‗z hokimiyati ostida birlashtirib, Kushon dav- latiga asos soladi Birlashgan yuechji qabilalarining birinchi hukmdori Kudzula Kadfi z bo‗lgan. Kudzula Kadfi z hukmronligi davrida Afg‗oniston va Kashmir Kushon davlatiga qo‗shib olingan. Uning vorisi Vima Kadfi z hukmronligi davrida Kushon davlati hududi yanada ken-
gaydi. Podsho Kanishka hukmronligi zamo- nida poytaxt Baqtriyadan Peshovar (hozirgi Pokiston)ga ko‗chiriladi, Kushon podsholigi esa ulkan davlatga aylanadi. Uning hududiga Hindiston, Xo‗tan, Af- g‗oniston va O‗zbekistonning janubigacha bo‗lgan yerlar kirgan. Rim, Parfi ya, Xitoy davlatlari qatorida Kushon davlati ham ulkan podsholiklardan biriga aylangan. To‗xtovsiz
urushlar oqibatida Kushon davlati inqirozga yuz tutdi va parchalanib ketdi.

2. 
   Yustinian I haqida ma‟lumot bering.
   

Yustinian I davrida Konstantinopolda barpo etilgan Avliyo Sofiya ibodatxonasini hech shubhasiz ilk o‗rta asrlaming eng mahobatli me‘morchilik inshooti deb atash mumkin. Uning ulkan gumbazi (diametri 31,5 m) bo‗lib. 40 ta deraza gulchambari bilan qurshalgan. Osmon gumbazi kabi ushbu gumbaz goho havoda muallaq turgandek tuvuladi. Turli xil toshlar va ovna parchalaridan yasalgan juda ajoyib mozaikalar ibodatxona devorlarini bezagan.

3. 
   “Delegat” atamasiga izoh bering.
   

Delegat (lotincha — yuborgan) — biror tashkilot, jamoa tomonidan vakolatli qilib saylab yoki tayinlab yuborilgan vakil.

5.