9-sinf jahon tarixi

Iqtisodiy ahyotdagi o’zgarishlar. XX asr boshlariga kelib Mamlakatda mo’tadil siyosiy barqarorlik ta’minlandi. Bunga XIX asr 90-yillarining o’rtalaridan boshlangan iqtisodiy yuksalish tufayli erishildi. 1900-yildagi 5,4 mln. tonna o’rniga 1913-yilda Fransiya 22 mln. tonna temir ruda ishlab chiqara boshladi. Bu sohada Fransiya AQSh va Germaniyani ortda qoldirdi. Sanoatda yangi tarmoqlar (elektrotexnika, avtomobil va kimyo) tez rivojlana boshladi. Oqibatda sanoatda xizmat qilayotgan aholining soni 36 foizga yetdi. 40 foiz aholi qishloq xo’jaligida band edi. 1889­-yilda balandligi 312 metrli mashhur Eyfel minorasi quriladi. Fransiyaning 1909-yildagi eksportida tovarning qimmatligi ji­hatidan jun birinchi, ip-gazlama ikkinchi, shoyi gazlama uchinchi, fransuz vinolari to’rtinchi o’rinni egalladi. Fransiyada moliya kapitali tez o’sdi. Uning chetga kapital chiqarish quvvati yanada ortdi. Bu borada u dunyoda Angliyadan so’ng ikkinchi o’ringa chiqdi. 1914­-yilga kelganda Rossiyaga 13 mlrd., Angliya va AQShga 5 mlrd., Janubiy Amerika davlatlariga 6 mlrd. frank miqdorida kapital chiqardi. Bu kapitallar foiz hisobida Fransiyaga juda katta miqdorda daro­mad keltiribgina qolmay, ayni paytda siyosiy ittifoqchilarni ham vujudga keltirdi.

Fransiya mehnatkashlarining ahvoli og’ir edi. Ular kuniga 10-12 soat, ba’zan 14-16 soat­gacha ishlashga majbur edilar. Mehnatkashlar o’z haq-huquqlari uchun kurasha boshladi. Bunday sharoitda ishchilar harakatini uyushtirish muhim ahamiyatga ega edi. 1880-yilda ishchi tashkilotlari vakillari «Fransiya Ishchi partiyasi» ni tuzdilar. Ayni paytda, ishchilar kasaba uyushmalari va mehnat bitjalari tuza boshladilar. Ular ishsizlar va ish tashlashda qatnashayotganlar haqida g’amxo’rlik qilardi. Chunonchi, mehnat qonunlari Kodeksiga ko’ra, ish vaqtida olingan jarohat uchun to’lov to’lanadigan bo’ldi. Haftada bir kun-dam olish kuni joriy etildi.1910-yilda esa pensiya haqida qo­nun qabul qilindi. Unda pensiya yoshi 65 yosh deb belgilandi (bu ko’rsatkich Germaniya va Angliyada 70 yosh edi). Ijtimoiy harakatda ikki asosiy oqim mavjud edi. Ularning biri-jamiyatni parlament yo’li bilan (islohotlar orqali) qayta qurish, ikkinchisi esa no­qonuniy yo’l bilan (qurolli qo’z­g’olon) qayta qurish yo’li edi. Ikkin­chi yo’l bora-bora o’z ta’sirini butun­lay yo’qotdi.

2.