9-Mavzu: Polimer materiallarga ishlov berish texnologiyasi. (4-soat amaliy mashg`ulot) Tayanch iboralar

3. Plastmassa turlari va ularni qo`llanilishi.

Plastmassa (plastik) deb – polimerlar asosida olingan mustahkam, qattiq va elastik materialga aytiladi.

Plastmassa – yunoncha “plastic” – “qayishqoq” va lotincha “massa” –“yumaloqlangan narsa” so`zlarining birikmasidan tashkil topgan.

Plastmassalar ham polimerlarga o`xshab harorat ta`sirida plastik xususiyatga ega bo`lib har xil shaklga kirishi mumkin. Plastmassalarning xossalari ularning asosiy tashkil qiluvchi polimer xossalariga ko`p jihatdan bog`liq. Shunga qarab termoplastlar va termoreaktiv plastmassalar (reaktoplastlar) farq qilinadi. Ko`pchilik plastmassalar tarkibida polimerdan tashqari to`ldiruvchilar va qotiruvchilar, katalizatorlar, stabilizatorlar, mayinlashtiruvchilar (plastifikatorlar), bo`yovchilar va moylovchi materiallar bo`lishi mumkin.

Birinchi kashf qilingan plastmassalar bosim va qizdirish natijasida muayyan sharoitda shaklga aylanib, sovugandan keyin tashqi muhit ta`sirida ilgarigi holatiga qaytolmas edi.

Keyinchalik issiqlik ta`sirida qayta ishlanadigan plastmassalar ham ixtiro qilindi. Jahonda birinchi bo`lib plastmassa selloidni 1856 yil ingliz kimyogari Aleksandr Parkezi ixtiro qilgan.

Plastmassalar shaklining qayta tiklanishi bo`yicha termoplast va reaktoplast turlarga bo`linadi. Termoplast plastmassalarning (masalan, poliyetilen, polivenilxlorid, polistirollar) molekulalari bo`ylama joylashganligi sababli issiqlik ta`sirida shaklini o`zgartiradi, ya`ni ulardan yasalgan buyumlarning chiqindilarini qayta ishlash mumkin. Reaktoplastlarning (masalan, aminoplast va ftoroplastlar) molekulalari to`rsimon joylashganligi sababli ularni qayta ishlab bo`lmaydi.