9-Mavzu: Polimer materiallarga ishlov berish texnologiyasi. (4-soat amaliy mashg`ulot) Tayanch iboralar

To`ldirgichlar va plastifikatorlar.

To`ldirgichlar. To`ldirgichlar tarkibi jihatidan organik va anorganik to`ldirgichlarga, strukturasi jihatidan esa tolali va donador (ba`zan kukun) to`ldirgichlarga bo`linadi. Plastmassalar ishlab chiqarishda to`ldirgichlar sifatida organik to`ldirgichlardan – yog`och kukuni, yog`och sellyulozasi, yog`och shponi (yupqa taxtalar), paxta taramlari, ip-gazlama, sintetik tolalardan to`qilgan mato; anorganik to`ldirgichlardan – asbest tolasi va to`qimasi, shisha tolasi, shisha tolasidan to`qilgan mato, qisqa tolali asbest (kukun to`ldirgich sifatida), kaolin, kvars kukuni, ohak va boshqalar ishlatiladi. Plastmassalar tarkibiga kirgan to`ldirgichlar ularning xossalarini yaxshilaydi, bundan tashqari, nisbatan arzon bo`lgani uchun buyumlarni arzonlashtiradi.

Organik to`ldirgichlar polimerlarni yaxshi singdiradi. Tolali to`ldirgichlar buyumlarning uzilishdagi va egilishdagi mustahkamligini oshiradi. Anorganik kukun to`ldirgichlar buyumlarning suvga va issiqqa chidamliligini va qattiqligini oshiradi, ularning g`ovakliligini va gidroskopikligini pasaytiradi.

Termoplastik smolalarga qo`shiladigan plastifikatorlar ularning yumshash temperaturasini pasaytiradi, bu esa ularni qoliplashni osonlashtiradi. Plastifikatorlar sifatida hammadan ko`proq yuqori temperaturada qaynovchi kichik molekulyar suyuqliklar: murakkab efirlar, xlorlangan uglevodorodlar va boshqalar ishlatiladi. Polimerlar plastifikatorlarni shimib bo`kadi, bunda plastifikatorning molekulyarqatlamlari zanjiriy makromolekulalar atrofida joylashib, ular orasidagi bog`lanishlarni zaiflashtiradi. Polimerning yumshash temperaturasining pasayishi va uning shishalanishiga, ya`ni qizdirilganda shishasimon holatdan qovushqoq-oquvchan holatga va sovitilganda yana shishasimon holatga o`tishining sababi ham ana shunda.