9-mavzu. O‘zbekiston respublikasida ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar reja

3. Ta’lim sohasidagi izchil islohotlar.
O‘zbekistonda ta’lim sohasidagi islohotlarni O‘zbekiston respublikasi Prezidenti Mirzieyoev Sh.M tomonidan qabul qilingan 2017-yil 7-fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi farmonida ijtimoiy soha, xususan, ta’lim va ilm-fan sohalarini rivojlantirish borasida bir qator vazifalarni belgilab berdi. Hujjatda ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, yangi ta’lim muassasalarini qurish, ta’mirlash va kapital ta’mirlash barobarida ularni zamonaviy o‘quv va laboratoriya jihozlari, kompyuter texnikasi va o‘quv-metodik qo‘llanmalar bilan ta’minlash nazarda tutilgan. 2017-2021-yillarda O‘zbekistonda ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish dasturini ishlab chiqish, o‘quv dasturlarini yanada takomillashtirish, pullik xizmatlar ko‘rsatish va moliyalashtirishning qo‘shimcha manbalarini izlashda oliy o‘quv yurtlarining vakolatlarini kengaytirish yo‘li bilan ularning mustaqilligi bosqichma-bosqich rivojlantirilib boriladi.
O‘tgan vaqt davomida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining ta’limga oid etmishga yakin qaror, farmon va farmoyishlari qabul qilindi. Bu tom ma’noda ta’lim tizimidagi o‘zgarishlar va yangilanishlar jarayonini boshlab berdi. 2017 yil umumta’lim va o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi tizimida tub islohotlar yili bo‘ldi. Xalq qabulxonalari va Prezidentning virtual qabulxonasiga tushgan taklif va mulohazalar, Shuningdek, respublika maktablaridagi bitiruvchilarning ota-onalari o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovnoma natijalaridan kelib chiqib, Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan “9+3”, ya’ni 12-yillik majburiy ta’limdan 11-yillik ta’limga qaytildi. 2017-yilning o‘zida 10-sinf o‘quvchilari uchun 9 mln. nusxa darsliklar chop etildi va 10 mingga yaqin umumta’lim maktabida 11 yillik ta’limga o‘tilgan holda o‘qitish tizimi yo‘lga qo‘yildi.
Prezidentimiz sohada amalga oshirilayotgan ishlarni yanada takomillashtirish bo‘yicha ota-onalar va o‘quvchilarning fiklarnini inobatga olish, ular bilan “ochiq eshiklar” kunlari kabi tadbirlar tashkil qilib, uchrashuvlar o‘tkazish kerakligini alohida ta’kidladi. 2016-2017 - o‘quv yilida 466 mingdan ortiq o‘quvchilar umumta’lim maktablarini tamomlagan bo‘lib, Shundan 170 mingdan ziyodi kasb-hunar kollejlariga o‘qishga kirgan. 288 ming, ya’ni 60 %dan ortig‘i 10 sinflarda o‘qishlarini davom etirmoqda. Yig‘ilishda ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar muhokama qilinar ekan, yoshlarning kasb-hunar egalashi, o‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash masalalariga ham alohida e’tibor qaratildi.

Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog‘ini kengaytirish, malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017-yil 30-sentabrda “Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni takomillashtirish to‘g‘risida”gi farmonni imzoladi. Unga ko‘ra, Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. Yangi vazirlik tizimiga Qoraqalpog‘iston maktabgacha ta’lim vazirligi, Toshkent shahri maktabgacha ta’lim bosh boshqarmasi,

viloyatlarning maktabgacha ta’lim boshqarmalari va ularning shahar va tumanlardagi bo‘limlari kiradi. 2017-yilga kelib O‘zbekistonda 4916 ta maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyat yuritmoqda. Bunda yoshlarning ulug‘ ajdodlarimiz merosini o‘rganishi, ularga mos etuk kadrlar bo‘lib voyaga etishiga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Ulug‘ ajdodimiz Muhammad al-Xorazmiy nomidagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yo‘nalishiga oid chuqurlashtirib o‘qitishga ixtisoslashtirilgan maktab tashkil etilishi ham aynan ana shu vazifani amalga oshirishdagi ilk qadam bo‘ldi. Mazkur maktabning tashkil etilishi kadrlarni yoshligidanoq tayyorlab borish, sohada yetuk hamda zamon talablariga javob beradigan kadrlar tayyorlashga zamin yaratadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mirzo Ulug‘bek nomidagi ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktab-internatini va “Astronomiya va aeronavtika” bog‘ini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Mazkur qaror bilan Astronomiya instituti qoshida matematika, astronomiya, fizika va informatika fanlarini chuqur o‘rgatishga ixtisoslashtirilgan Mirzo Ulug‘bek nomidagi ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktab-internati tashkil etiladi. Maktablar oldiga qo‘yilayotgan talablardan biri - yuqori malakali, sohasining bilimdoni bo‘lgan o‘qituvchi-pedagoglar bazasini shakllantirish bilan birgalikda, maktabda chet tilini xam o‘qitishdir. Bu kabi ixtisoslashgan maktablarning tashkil etilayotgani yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga xizmat qilishi alohida ta’kidlandi. 2020-yildan boshlab mamlakatimizda 8-9 sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirish masalasi ham alohida ko‘rib chiqilmoqda. Bu ta’limning keyingi bosqichida o‘quvchilarning hunar egallashida yangi imkoniyatlar eshigini ochadi. Endilikda umumta’lim maktablari bitiruvchilarini elikka yaqin kasbga o‘rgatish yo‘lga qo‘yiladi. Buning uchun kasb-hunar kollejlari va umumta’lim maktablari negizida zamonaviy jihozlangan o‘quv ishlab chiqarish markazlari tashkil etilishi rejalashtirilgan. Shuningdek, ba’zi kasb-hunar kollejlari tegishli vazirlik va idoralarga korxona va tashkilotlarga biriktiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 - yil 14 martdagi “O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bu borada muhim omil bo‘lmoqda. Bu kadrlar tayyorlashda mazkur muassasalarning ulushini oshirish va kafolatlangan ish o‘rinlarini yaratish imkonini beradi. 2017 - yil tibbiyot sohasida bakalavriat muddati 7 - yildan 6 yilga, tibbiyot profilaktika yo‘nalishida esa 6 yildan 5 yilga tushiriladi 2017 - yil 16 noyabrda “Oliy ta’lim bakalavriatga kirish test sinovlarini o‘tkazish tartibini takomillashtirish to‘g‘risida” prezident qarori chiqarildi 2017 - yil yurtimizda 80 dan ortiq oliy o‘quv yurti bor. Shulardan: –19 tasi universitet; –37 tasi institut; –6 tasi akademiya –1 tasi konservatoriya –1 tasi raqs va xareografiya oliy maktabi –13 tasi OTM filiallari –7 tasi xorijiy davlatlardagi OTM lari filiallari Davlat statistika qo‘mitasining 2017 - yilgacha bo‘lgan ma’lumotlariga ko‘ra, respublikamizda 25 va undan katta yoshli aholining har 1000 nafaridan 163 nafari oliy ma’lumotlidir. Umumiy aholining soniga nisbatan mamlakatimiz aholisining bor yo‘g‘i 12% oliy ma’lumotga ega ekan. Investitsiyalar davlat qo‘mitasining ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonda 18, 5 million o‘rta va oliy ma’lumotli kadr bor. Bu ko‘rsatkichlar oliy ta’lim qamrovi tor ekanidan daloatdir.
2018- yil 1- sentabr holatiga ko‘ra, 32 milliondan ortiq aholi uchun 81 ta oliy ta’lim muassasasi, 15 ta hududiy fillial, xorijiy universitetlarning 7 - ta filiali faoliyat yuritgan. 2018- yil birinchi choragiga muvofiq ulardagi talabalar umumiy soni 260 ming 905 tani tashkil etgan xolos. Ushbu raqamlar 2018- yilgacha bo‘lgan davrda oliy ta’lim qamrovi bo‘yicha ko‘rsatkichlarmiz anchagina past ekanligini, aholini, ayniqsa yoshlarni o‘qishga ko‘proq jalb etish zururatini tug‘dirmoqda. Qachonki fuqaro biror mutaxassislikka ega bo‘lsagina ish o‘rni haqida o‘ylashi mumkin. Darhaqiqat, o‘qishga kira olmagan yoshlar qanday qilib mahallada ish topa olishi mumkin ?. Bu savol barchani o‘ylantirish shubhasiz. Shu bois mamlakatimizda so‘ngi yillarda oliy ta’lim tizimini yanada isloh qilish borasidagi qator Prezident Farmonlari va Qarorlari qabul qilindi.
Ayniqsa “2018-2019 o‘quv yilida O‘zbekiston Respublikasining oliy ta’lim muassasalariga qabul qilish to‘g‘risida” Prezident Qarorida sirtqi va kechki ta’lim yo‘nalishlarini ochish, ular uchun umumiy kvotaning 30 % gacha belgilanishi, bakalvariat bosqichiga ayrim yo‘nalishlarida 3 yillik ta’limning joriy etilishi va magistratura ayrim yo‘nalishlarida 1 yillik ta’limning joriy etilganligi ulkan islohotlardan biri bo‘ldi. 2019 yil 1-sentabriga kelib O‘zbekistonda oliy o‘quv yurtlari soni 113 taga yetdi.


Savol va topshiriqlar

1. Islom Karimovning “Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori” mavzusidagi ma’ruzasida ko‘tarilgan g‘oyalar, vazifalar haqida so‘zlab bering.

2. Ta’lim sohasidagi davlatimiz siyosatining asosiy prinsiplari nimalardan iborat?
3. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining maqsadi nima?
4. Milliy dasturni ro‘yobga chiqarish bosqichlari va vazifalari haqida so‘zlab bering.
5. Akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari qurilishi haqida so‘zlab bering.
6. Oliy ta’lim ravnaqi haqida nimalarni bilasiz?
7. Ta’lim muassasalarining xalqaro hamkorligi to‘g‘risida nimalarni bilasiz?