9-mavzu Mavzu: Elektr to`kining harakteristikalari. O’tkazuvchanlik elektr to`ki. To`k zichligi. Elektr to`kining ta’sirlari. Qarshiliklarning va uning temperaturaga bog’liqligi. Reja

Solishtirma

 

elektr  qarshilik  – 

ρ  ning 

---

qiymati, metalldagi aralashmalrning miqdoriga bog‘liq. 

 

 

   

       

 10

-8

      

,   

 

     

=7

    

  

       

         

                   2-rasm.                                                                                   

  Metallarda  o’tkazuvchanlik  hodisasini  birinchi  bo’lib  Gallandiyalik  fizik  

Komer Odes 1911-yil kashf qilgan. O’ta o’tkazuvchan bo’lishi uchun sof ,toza va 

bir  jinsli  bo’lishi  kerak.O’ta  o’tkazuvchanlik  faqat  doimiy  to`klar  uchun  o’rinli.   

1908-yilda  esa  suyuq  geliy  olish  usullari  o’ylab  topilgan.Bu  olingandan  so’ng 

metallarning qar-shiligini kamaytirishni tajriba orqali tekshirib boshlagan. 

1. 

Kirstal  panjara  tugunlarida  joylashgan  ionlar  va  panjara  orasida  erkin 

harakat-  lanayotgan  zarralar  eliktiron  hisoblanadi.  Agar  tempraturani  pasaytirsak 

bu  tu  gunlarda  joylashgan  ionlarning  tezlanish  amiletudalari  kamayadi  va 

to’qnashishlar kamayadi. Bunda qarshilik ham kamayadi. 

2. 

Tempratura pasaytirilsa elektronlarning harakatchanligi ham harakat tezligi 

ham  kamayadi  va  qarshilik  oshib  ketishi  ham  mumkin.  Bu  fikrlarni  ko’rsatish 

uchun tajribalar qilingan. 1-tajriba nodir metallarda o’tkazilgan. Ular oltin, pilatena 

(va  hakozo).  Platenani  harorati  paytiriladi  va  begona  elementlardan  tozalanadi  va 

qarshiligi    kamayadi.  Oltinda  esa  biroz  pilatenadan  farqliroq  kamayadi.  Buni  1  – 

rasmdan ko’rishimiz mumkin. Agar metal toza bo’lsa qarshilik kamayishi mumkin 

lekin 0 bo’maydi. Bu tajribalar natijasida zanjirda to`k uzoq vaqt oqadi to`k uzoq 

vaqt oqishi uchun haroratni ham o’zgartirmasdan turish kerak.                                 

 

     Metall  o’tkazgichlarda  qarshilikning  temperaturaga  qanday  bog’lanishda 

bo’li-shini  o’rganish  maqsadida  o’tkazilgan  tajribalarning  natijasida  shun 

ko’rsatadiki  qarshilikning  nisbiy  o’zgarishi  temperaturaning  o’zgarishiga  to’g’ri 

proparsional  bo’lar  ekan.Agar  0°C  da  o’tkazgichning  qarshiligi  Ro  ,t°C 

temperaturada  qarshilik  R  bo’lsa,qarshilikning  nisbiy  o’zgarishi 

     

 

  

 

 

bo’ladi.U holda,yuqorida aytib o’tganimizdek,