9-mavzu. Kimyo va oziq-ovqat sanoati korxonalari moliya ko‘rsatkichlari. Reja

4. Tarmoqda narxning shakllanishi
Narxni belgilashda ular quyidagi fikrlarga asoslanadi: juda past narx - daromad olishning mumkin emasligi, mumkin bo‘lgan narx:
Minimal narx - xarajatlar darajasida belgilanishi mumkin;
O‘rtacha narx - raqobatchilar tovarlari narxlari asosida belgilanadi;
Maksimal narx - agar mahsulot o‘ziga xos xususiyat va fazilatlarga ega bo‘lsa.
5. Asosiy narxlash usullaridan birini tanlang:
"O‘rtacha xarajat va foyda" usuli yordamida narxni hisoblash. Ishlab chiqarish birligining umumiy qiymati aniqlanadi, foyda umumiy qiymatga foiz sifatida qo‘shiladi va mahsulot bahosi olinadi.
Noqonuniy tahlil va maqsadli foyda ta’minoti asosida narxlarni hisoblash. Bunday holda, kompaniya unga kerakli daromadni ta’minlaydigan narxni belgilashga intiladi. Usul Breakven jadvaliga asoslanadi. Grafik daromad miqdori xarajatlar summasiga teng bo‘lgan buzilgan nuqtani aniqlashga imkon beradi.
Mahsulotning qabul qilingan qiymatiga qarab narx. Kompaniya iste’molchilar ongida narx bo‘lmagan usullardan foydalangan holda mahsulot qiymati to‘g‘risida g‘oyani shakllantiradi: sotishdan keyingi xizmat, mijozlarga maxsus kafolatlar va hk taqdim etadi.
Talabga yo‘naltirilgan narx.
Raqobat narxlari, ya’ni. narxlarni joriy narxlarda belgilash.
6. Barcha hisob-kitoblarni amalga oshirgandan so‘ng, ishlab chiqarilgan mahsulotning yakuniy narxi belgilanadi.
5. Narxni aniqlash usullari

1. 
   Baxo (narx) – tovar qiymatining pul shakli. Narx tovar exud xizmatda gavdalangan ijtimoiy mexnatni qiymatni pul shaklida ifoda etish, pulda o‘lchash. Narxni qiymat belgilaydi, ammo u aniq bir qiymatdan yuqori yoki past bo‘lishi mumkin, bu esa bozordagi muayyan tovarga bo‘lgan talab va uning taklifiga bog‘liq bo‘ladi. Narx faqat qiymatni emas, balki talab va taklif, shuningdek, tovarning foydaligi, sifati va boshqa tovarlar o‘rnini bosa olishi, muomaladagi pulning xarid qobiliyatiga xam bog‘liq.
   
2. 
   Korxonaning ulgurji baxosi – maxsulot tannarxiga kiritilgan ishlshab chiqarish sarflari va maxsulot sotilishidan tushgan foyda asosida belgilanadi, ya’ni: U_b(k)=t/n+F (QQS va aksizsiz).
   
3. 
   Erkin-ulgurji (sotish) baxosi – korxonaning ulgurji baxosi, qo‘shimcha qiymat va aksiz soliqlari asosida tashkil topadi.
   
4. 
   CHakana baxo – savdo muassasalari orqali sotiladigan maxsulot va tovarlar baxosi bo‘lib, ularning erkin-ulgurji (sotish) baxosi va zakana muassasalarining savdo ustamalari (nadbavkalari) asosida belgilanadi.
   
5. 
   Muvozanat baxosi – sotuvchilar taklif qiladigan va xaridorlar sotib olmoqchi bo‘lgan tovarlar miqdori tenglashgan xolatda talab narxi taklif narxiga teng bo‘ladi, xamda u aynan shu bozorda va aynan shu vaqtning o‘zida xam sotuchi, xam xaridorni qondiradigan birdan-bir baxodir.
   

Nazorat savollari
1. Mahsulotlar narxi deganda nimani tushunasiz? Narxga ta’sir qiluvchi omillar.
2. Narxning asosiy funktsiyalari nimalardan iborat?
3. Korxonaning ulgurji narxi, korxonaning sotish narxi, chakana narx qanday belgilanadi?
4. Narxlarni shakllantirishda qo‘llaniladigan asosiy usullar qaysilar?