9-мавзу. Глобаллашув, глобалистика ва барқарор тараққиёт тушунчаларининг ўзаро алоқаси ва фарқи Режа

3-§. Энергетик муаммо

Америкалик глобал-муаммолар тадқиқотчиси А.Смилнинг фикрига кўра ҳозирги цивилизациянинг таянчи бўлган «учта кит» - бу энергия озиқ-овқат ва атроф-муҳит бўлиб, қолганлари иккинчи даражали аҳамиятга эга.

1945 йилдан бошлаб олинаётган энергия миқдори уч марта кўпайди, бироқ у ўта нотекис тақсимланмоқда. Ўнта энг ривожланган мамлакатлар бутун энергиянинг 70%ни истеъмол қилгани ҳолда (уларнинг аҳолиси Ер шари аҳолисининг 7% га яқинини ташкил этади), ривожланаётган мамлакатлар (сайёра аҳолисининг 78%) ишлаб чиқари­лаётган энергиянинг фақат 18% билан кифояланишга мажбурдир.
Ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар фақат истеъмол қилинаётган энергия миқдорига кўра эмас, балки сифатига кўра ҳам фарқ қиладилар. Агар ривожланган мамлакатларда асосий энергия манбалари - бу нефть, газ, камроқ миқдорда кўмир бўлса, ривожланаётган мамлакатларда асосан ҳар хил техника экинлари, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг чиқиндиларидир (масалан, Бангладешда бутун энергиянинг 90%, Нигерияда - 80%, Индонезияда - 66% ана шундай манбалардан олинади).
Энергетика муаммоси бир қатор аспектларга эга: биринчидан, ривожланган жамиятлар тобора кўпроқ энергияни талаб қилади, иккинчидан, қанча кўп энергия ишлатилса, унинг манбалари шунча камаяди (агар анъанавий энергия манбалари кўзда тутилса), учинчидан, ­қанча кўп ёнилғи истеъмол қилинса, атроф-муҳит шунчалик кўп даражада ифлосланади. Тўртинчидан, муқобил энергия манбалари деб аталувчи манбалар ҳар доим ҳам ўзини оқламайди. Масалан, И.В. Кур­ча­тов атом энергиясини келажакнинг асосий энергияси, деб ҳисоб­лан­ган эди. Бироқ, АЭС ларда юз берган бир қатор фалокатлар, хусусан, 1996 йилда Чернобилдаги фалокат, муаммонинг мураккаб эканлигини кўрсатади. Фақат 1990 йилнинг ўзидагина АЭСларда 143 та турли камчиликлар қайд этилган. 2000 йилга келиб 300 та ядро реактори ёпилган.
Энергетик муаммони ҳал этиши йўллари орасида қуйидагиларни санаб ўтиш мумкин:
- энергиянинг янги, хавфсиз ва нисбатан арзон бўлган манбаларини қидириб топиш (қуёш энергиясидан, шамолдан, денгиз оқимларидан фойдаланиш);
- анъанавий саноат материаллари ўрнига анча енгил, арзон, кам энергия сарфланадиган материаллардан фойдаланиш (пўлат ўрнига алюминий, мис ўрнига шиша толас, металл ўрнига пластик ва ҳоказо).