9-мавзу: энг янги давр давлати ва ҳУҚУҚИ

2. Энг янги даврда Франция

• Жаҳон уруши ижтимоий табақаланишни кучайтирди, монополистик буржуазияни бойитиб юборди, ишчиларни, аҳоли ўрта табақаларининг аҳволини ёмонлаштирди.
• Француз ишчилари иқтисодий ва сиёсий талабларини илгари сурдилар: турмуш даражасини яхшилашни, банклар, йирик саноат ва темир йўлларни миллийлаштиришни, армияни демоблизация қилишни, сиёсий амнистия эълон қилинишини талаб қилдилар.
• Инқилобий юксалишдан қўрққан ҳукумат ва парламент иш ҳақини бироз ошириш ва колектив шартномалар тузиш ҳақида (1919 йил мартда), 8 соатлик иш куни жорий қилиш тўғрисида (1919 йил апрелда) қонунлар қабул қилишга мажбур бўлди.
• Бироқ оқибатда бу қонунлар фақат қоғозда қолиб кетган эди.
• 1875 йилги конституциявий қонунлар амал қилишда давом этди. Конституцияда ҳукуматнинг тузилиши, сайлов ҳуқуқи ва бошқалар билан боғлиқ кўпгина масалалар ҳақида ҳеч нарса дейилмаган эди.

Сайлов ислоҳотлари

• 1919 йилги сайлов қонуни мажоритар ва пропорционал сайлов принципларининг қўшилиб кетганлигини назарда тутди.
• Бунга кўра ҳар бир департамент 75 минг аҳолидан битта депутат сайлаган.
• Департаментларда сайланган депутатлар сони унда яшовчи аҳолининг сонига боғлиқ бўлган.
• Ҳар бир партия ёки партия бирлашмаси номзодларнинг алоҳида рўйхати билан чиққан.
• Бироқ, сайловчилар бутун рўйхатга эмас, балки рўйхатдаги ҳар бир алоҳида номзодга овоз берганлар.
• Бунда улар турли рўйхатлардаги номзодларга овоз бериш ҳуқуқига эга бўлганлар.

Сайлов ислоҳотлари

• Мутлақ кўпчилик овоз тўплаган номзод сайланган ҳисобланган.
• Агар ҳамма мандатлар юқорида кўрсатилган тартибда тақсимланмаган бўлсагина пропорционал тизим принципи қўлланган.
• Бунда жуда мураккаб ҳисоб-китоблар ўтказилган:
• департаментлар бўйича овоз берганлар сони мандатларнинг умумий сонига бўлинган;
• битта рўйхатга киритилган номзодлар учун берилган овозларнинг умумий сони эса, унда кўрсатилган номзодлар сонига бўлинган. Биринчиси “сайлов мезони” деб, иккинчиси “ўрта рўйхат”деб номланган. Ҳар бир рўйхат “ўрта рўйхат”дан қанча “сайлов мезони”га эга бўлса, шунча мандат олган.
• Янги қонунга қарамай, аҳолининг нотенг тақсимланишига асосланган эски сайлов округлари сақланиб қолган.
• 1927 йилда мажоритар сайлов тизими тўлиқ қайта тикланган. 1927 йилги қонунга биноан Франция ва унинг денгиз орти эгаликлари 612 та сайлов округларига бўлинган. Бироқ, сайлов ҳуқуқидан фақат французлар фойдаланган, мустамлакалар аҳолиси илгаригидек сайлов ҳуқуқига эга эмас эдилар.