9-Ma’ruza: Topografik plan va kartalar masshtabi. Reja

3. Topografik kartaning ramkasi, to‘gri burchakli koordinata to‘ri 
hamda ramkadan tashqarida beriladigan elementlar 
Trapetsiyali ko‘rinishli topografik xaritalar varaqlari uchta ramkadan 
iborat: ichki, minutli va tashqi (1.5- shakl). 
Ichki ramka trapetsiya shakliga ega bo‘lib, meridian va parallellar 
kesmalardan tashkil topgan. Ushbu chiziqlarning chiqishida ichki ramkaning 
burchaklarida kenglik va uzoqlikka muvofiq qiymatlari ko‘rsatiladi. Masalan, 1:10 
000 xarita masshtabdagi shimoliy - g‘arbiy burchak uchun 
kenglik
54
°
42
′
30
′′
, 
uzoqlik 
esa 
18
°
03
′
45
′′
(1.5- shakl). 
Xaritada nuqtalarni geografik koordinatalarini aniqroq o‘lchash uchun 
ma’lum oraliqlar orqali kenglik va uzoqlikni belgilangan minutli ramkasi xizmat 
qiladi. Minutli va yarim minutli oraliqlar qalin chiziqlar bilan belgilangan, o‘n 
sekundli intervallar esa - nuqtalar orqali. 
Ichki va tashqi ramkalar orasida koordinatalar (kilometr) to‘ri chiziqlarining 
ordinata va abstsissa chiqishlari yozilgan. SHunda, ordinata qiymatlarida birinchi 
bo‘lib, zonaning nomeri ko‘rsatilgan, o‘q meridiandan sanaladigan ordinataning o‘z 
o‘lchamlari esa 500 km ga oshirgan. Masalan, koordinata to‘rining 4311 chiqishining 
raqami (1.5- shakl) ushbu xarita varag‘i 43 - chi zonada joylashganini bildiriladi, 
ushbu chiziqning ordinatalari manfiy qiymatga ega; 500 – 11= – 489 km. 
Tashqi ramka
dekorativ maqsadida yasalgan bo‘lib, uning uzilgan joylarida 
usha masshtabdagi to‘rta qo‘shni xarita varaqlarini nomenklaturalari yoziladi. 
Tashqi ramkani shakliylashtirish. 
Xarita varag‘ini nomenklaturasi tashqi 
ramkaning shimol tomonidan yoziladi. Ramkaning janub tomonidan sonli, yozuvli va 
chiziqli masshtablar, qabul kilingan rel’ef kesimi balandligi va balandlik sistemlari 
ko‘rsatiladi. Tashqi ramkaning janubiy - g‘arbiy burchagida magnit mili og‘ishi va 
meridianlarning o‘rtacha yaqinlashishi hamda koordinata to‘ri chiziqlariga nisbatan 
meridianlarning o‘zaro joylashish sxemasi to‘g‘risida ma’lumotlar keltiriladi. Tashqi 
ramkaning janubiy - sharqiy burchagida qiyaliklarni aniqlash uchun qo‘yilish grafigi 
joylashtiriladi. 

---