9-Ma’ruza: Topografik plan va kartalar masshtabi. Reja

---

9-Ma’ruza: Topografik plan va kartalar masshtabi
. 
Reja: 
1.Topografik plan va kartalarning varaqlarga bo‘linishi va nomenklaturasi.
2.Nomenklatura. Masshtab va ularning aniqligi. 
3. Topografik kartaning ramkasi, to‘gri burchakli koordinata to‘ri hamda ramkadan 
tashqarida beriladigan elementlar 
9.1 Topografik plan va kartalarning varaqlarga bo‘linishi va nomenklaturasi 
Katta hududlarning topografik kartalaridan qulay foydalanish uchun ular 
chegaralangan formatli alohida varaqlarda chop etiladi va birlashgan varaqlarga 
bo‘linish sistemasini tashkil qiladi. 
Karta varaqlarini belgilash sistemasida kartalarning har bir varaqi ma’lum 
belgilarga ega bo‘ladi va uni karta nomenklaturasi deyiladi. Kartalarni varaqlarga 
bo‘lishda to‘g‘ri burchakli va trapetsiyali uslub qo‘llanadi. Birinchi holatda varaqalar 
berilgan o‘lchamda to‘g‘ri burchakli ramkalar bilan chegaralangan bo‘lib, ular to‘g‘ri 
burchakli koordinatalar to‘ri chiziqlari bilan birlashgan. Bunday varaqlarga bo‘linishi 
masshtabi 1:5000 va undan kichikroq topografik planlar uchun qo‘llaniladi. 
Trapetsiyali varaqlarga bo‘lish sistemasida alohida varaqlarni ramkalari 
bo‘lib, meridian va parallellar chiziqlari xizmat qiladi. 
Turli masshtablardagi trapetsiya nomenklaturasining zaminiga 1:1 000 000 
masshtabli karta varaqlarining xalqaro bo‘linishi asos qilib qabul qilingan. 
Kartani varaqlarga bo‘lish xamda varaqlar nomenklaturasini belgilash uchun 
butun er kurasining sirti uzoqligi bo‘yicha har 60 dan meridianlar orqali 60 ta 
kolonnaga bo‘linadi. Kolonnalar arab raqamlar bilan Grinvich meridianning Tinch 
okeandagi shaxobchasidan g‘arbdan sharqqa qarab 1 dan 60 gacha nomerlanadi.
Kolonnalar ekvatordan boshlab, shimoliy va janubiy qutblarga tomon har 40 
dan o‘tkaziladigan parallelar orqali qatorlarga bo‘linadi. Qatorlar o‘rni lotin 
alfavitining bosh harflari A, V, .... V, Z bilan belgilanadi (1.6-shakl).

---

9.1-shakl.
Kolonnalar va koordinata zonalari nomerlari orasidagi bog‘lanish quyidagicha 
ifodalanadi: n = Q – 30, n – Gauss-Kryuger koordinatalari zona nomeri, Q – 1:1 000 
000 masshtabdagi karta kolonna nomeri. 
YUqoridagidek o‘tkazilgan meridian va parallellar bilan er yuzasida 1:1 000 
000 masshtabdagi kartalarning trapetsiyasi hosil bo‘ladi. Har qaysi trapetsiya bitta 
alohida varaqda tasvirlanadi; meridian va parallel chiziqlaresa shu varaqlarning ichki 
ramkasi hisoblanadi. 
1:1 000 000 masshtabdagi karta bir varag‘ining nomenklaturasi shu karta 
trapetsiyasi joylashgan qator harfi va kolonna nomeridan iborat. Masalan, Toshkent 
shahri K qatori va 42 kolonnada joylashgan. SHuning uchun masshtabi 1:1 000 000 
karta varag‘iga mos nomenklaturasi K-42 bo‘ladi (9.1 - shakl). 

---