9. Ma’ruza. Qotishmalarni eritishning umumiy tavsifi. Reja. Qotishmalarni vagrankada eritish jarayoni

Rangli qotishmalarni eritib olish
Rangli qotishmalarni eritib olish uchun mo‘ljallangan barcha pechlar (shaxta - alangali pechlardan tashqari) davriy ravishda ishlaydigan pechlar hisoblanadi. Ish bo‘shlig‘i, ya’ni pech vannasi yoki tigelga hisoblangan tarkibli shixta yuklanadi, energiya manbai ishga tushiriladi, shixta eritiladi, eritma zarur xaroratgacha o‘ta qizdiriladi, so‘ngra qotishma kerakli tarkibgacha etkaziladi, aralashmalardan tozalanadi va modifikatsiyalanadi. Eritib olish jarayoni ikkita davrga bo‘linadi: qizdirish va eritish, o‘ta qizdirish va nihoyasiga etkazish.
Rangli qotishmalarni eritib olishda yuklash va eritib olish jarayonining ketma-ketligiga rioya qilish ayniqsa muhim, chunki qotishmalarning ko‘pchilik komponentlari oksidlanish hamda gazlarni yutishga (gazlarning erishi, gazlar bilan birikma hosil qilishi) yuqori darajada moyil bo‘ladi.
Rangli qotishmalar tarkibiga kiradigan komponentlar gaz fazasi bilan reaksiyaga kirishib oksidlar hosil qilishi mumkin.
Me+1/2 O2 = MeO (9.29)
Me+SO2 = MeO+SO (9.30)
Me+N2O = MeO+N2 (7.31)
nitridlar Me+1/2N2 = MeN, (9.32)
gidrooksidlar Me+N2O = MeON+1/2N2 (9.33)
va boshqa birikmalarni hosil qilishi mumkin.
Bundan tashqari ko‘pchilik rangli metallar gaz yutishga yuqori darajada moyil bo‘ladi:
{02}->[20], [MeO], (9.34)
{N}->[2N], [MeN], (9.35)
{N2}->[2N], (9.36)
Alyuminiy va ruh oksidlanganda yaxshi himoyalash xossalariga ega bo‘lgan A1₂O₃ va ZnO oksidlaridan bir tekis zich parda, magniy oksidlanganda esa bu xossalarga ega bo‘lmaganlarda hosil bo‘ladi. SHuning uchun magniyni faqat qoplama flyus ostida yoki ximoya atmosferasida eritib olish mumkin. Titan esa bundan ham aktiv. Uni faqat vakuumda eritish mumkin.
Rangli qotishmalarni eritib olishda faqat metall gaz fazasi bilan emas, balki qattiq metall suyuq metall bilan ham o‘zaro ta’sirlashadi. SHixtaning qattiq tashkil etuvchilari odatda suyuq qotishmada eritiladi. SHu qotishmaning quymasi, ligaturalar yoki boshqa qo‘shimchalar shixtaning qattiq tashkil etuvchilari bo‘lishi mumkin. Suyuq qotishma qoplama flyuslar va hosil bo‘ladigan shlaklar bilan reaksiyaga kirishadi. Flyuslar tarkibi shunday tanlanadiki, bunda oksidlanish reaksiyasi cheklansin. Qotishma tayorlashning so‘nggi bosqichida (pechda, kovshda yoki tarqatish pechida), aralashmalardan tozalash jarayonida flyuslar yoki boshqa qo‘shimchalar qotishma bilan reaksiyaga kirishadi.
Metallni pechdan chiqarilishi to‘rt usulda amalga oshiriladi: letka orqali, pechni qiyalatib, magnili-gidrodinamik nasoslar vositasida va cho‘michlab olish. CHo‘michlab olish ishlarini maxsus robotlar — manipulyatorlar bajaradi. Ular metallni ish pechidan cho‘michlab olib, uni qolipga quyadi. Katta bo‘lmagan quyish sexlarida mayda quymalarni ishlab chiqarishda tayyor suyuq, eritma bevosita tarqatish pechlaridan yoki alanga yohud, shaxta-alangali pechlarida asosiy vanna bilan kanallar yordamida birlashtirilgan maxsus tarqatish kameralaridan dastaki cho‘michlar bilan olinadi.
Rangli qotishmalarni eritib olishda tozalash jarayoni eng muhim texnologik bosqich hisoblanadi, chunki quyma sifatini shu jarayon aniqlaydi. Tozalash usullari qotishma tipi, uning tarkibi, eritib olish va quyib chiqish, maxsus flyuslar, hamda boshqa qo‘shimchalar ishlatish sharoitlariga qarab tanlanadi.