9. 7-§. Sirt taranglik suyuqlik va uning to‘yingan bug‘i, bir-biri bilan aralashm ay digan ikki

---

9.7-§.  SIRT  TARANGLIK

Suyuqlik va uning to‘yingan bug‘i, bir-biri bilan aralashm ay digan ikki 

suyuqlik ,  suy uqlik  va  qattiq  jism ning  b o iin is h   sirtida   c hegara dosh 

muhitlardagi turli xildagi molekulalararo o'zaro ta ’sir tufayli kuchlar vujudga 

keladi.

Suyuqlik  ichida joylashgan har  bir molekula  atrofini  teng m iqdordagi 

m olekulalar o‘rab olgan va ular bir-biri bilan o‘zaro ta’sirlashadi, lekin bu 

kuchlarning teng ta’sir etuvchisi nolga teng.  Ikki muhit chegarasi yaqinida 

joylashgan m olekulaga uni o‘rab olgan m uhit bir jinsli bo ‘lmagani sababli 

suyuqlikning boshqa molekulalari bilan kompensatsiyalanmagan kuch ta’sir qiladi. 

Shu sababli suyuqlik hajmidan molekulani suyuqlik sirt qatlamiga chiqarish uchun 

ish bajarish lozim. Temperatra o‘zgarmaganda biror suyuqlik sirt qatlamini hosil 

qilish uchun sarflangan ishning shu sirt yuziga nisbati bilan aniqlanadigan 

kattalikka sirt taranglik deyiladi:

S =  A / S

 

(9.21)

Suyuqliklarning turg‘un muvo-zanatda bolish sharti sirt qatlamining minimal 

energiyaga ega bo‘lishidir, shu sababli tashqi ta ’sir kuchlari bo‘lm aganda yoki 

vaznsizlik holatida mazkur hajmdagi suyuqlik minimal sirt yuzini olishga harakat 

qilib, shar shaklini egallaydi.

Sirt  taranglik  faqat  energetik  nu qta i  na zarda n 

aniqlanmaydi. Suyuqliklar sirt yuzalarining qisqarishga  ‘1 

harakat qilishi bu sirt qatlamida shu sirtga urinm a boiib 

yo‘nalgan  kuch-sirt  taranglik  kuchlari  mavjudligini 

ko'rsatadi. Agar suyuqlik sirtida biror / uzunlikda kesma 

tanlab  olsak  (9.8-  rasm),  unda  bu  sirt  kuchlarini  shu 

kesmaga perpendikular yo‘nalgan strelkalar yordamida 

ifodalash mumkin. 

JL

Sirt taranglik kuchining shu kuchlar ta ’sir etayotgan 

kesma uzunligiga nisbati sirt tarangligiga teng:

a =  F / l

 

(9.22)

M aktab fizika kursidan m aium ki, ikkala (9.21) va (9.22) ta’riflar aynan bir 

xildir. Ba’zi suyuqliklar sirt tarangligining 20°C haroratdagi qiymatlarini keltiramiz 

(12-jadval).

12- jadval

o, H/m

a, H/m

Suv

0,0725

Simob

0,47

0 4

0,048

Spirt

0,022

Sut

0,05

Qon zardobi

0,06

Siydik

0,066

Efir

0,017