9- mavzu: Molyuskalar va ninatanlilar tiplari. Harakteristikasi va klasifikatsiyasi. Molyuska va ninatanlilarning umumiy harakteristikasi va klasifikatsiyasi, ularning muhim vakillari, tabiatda tutgan o’rni va ahamiyati

Sezgi organlari. Plastinkajabralilar suv tubidagi loyga ko`milib olib, passiv hayot kechiradi. Shuning uchun sezgi organlari yaxshi rivojlanma­gan.
Jinsiy sistemasi. Juda ko`pchilik vakillari ayrim jinsli, lekin jinsiy dimorfizm ko`zga tashlanmaydi. Bir juft jinsiy organlari, tanasining oldin­gi qismida joylashgan. Tuxum va urug` yo`llari oyog`i asosida tashqariga ochiladi. Birmuncha sodda tuzilgan vakillarida tuxum va urug` yo`li bo`lmaganligi tufayli jinsiy bezlari buyrakka ochiladi.
Rivojlanishi. Tuxumi ko`pincha tashqi muhitda urug`lanadi. Lichinkasi troxofora. Chig`anog`i dastlab plastinka shaklida troxofora lichinkasi orqa tomonida shakllanadi; keyinroq o`rta chizig`idan bukilib, bu joyda liga­ment hosil qiladi. Troxofora bir qancha o`zgarishlardan so`ng hamma de ngiz mollyuskalan uchun xos bo`lgan yelkanli lichinka veligcrga ayla­nadi. Veliger ikkipallali chig`anog`i orasidan yelkanini chiqarib suzib yuradi. Veligeming tuzilishi voyaga yetgan mollyuskagajuda o`xshab ketadi. Uning bo shlang`ich oyog`i, mantiyasi, nerv gangliylari, oshqozoni, jigari va boshqa organlari nvojlangan; lekin ayirish sistemasi protonefridiylar shaklida bo `ladi. Vaqt o`tishi bilan lichinka suv tubiga cho`kib, turli predmetlarga yopishib oladi va voyaga yetgan mollyuskaga aylanadi.
Suv shillig`ining tuzilishi Suv shillig`ining tuzilishi ichki tuzilishi


Chig`anoqlilarning turli vakillari





Ignaterililar - ikkilamchi tana bo`shliqli hayvonlar, voyaga yetgan davrida tanasi radial simmetriyali bo`ladi. Ko`pchilik turlarining simmetriyasi besh nurli. Lekin ignaterililaming radial simmetriyasi ikkilamchi xususiyatgaega bo`lishi bilan bo`shliqichlilarning birlamchi simmetriyasidan farq qiladi. Ignaterililaming ajdodlari va lichinkalari ikki tomonlama simmetriyaga ega. Ignaterililar selomi yaxshi rivojlangan bo`lib, suyuqlik bilan to`lgan. Bu bo`shliqda ichki organlari joylashgan. Selomning murakkab tuzilishi va undan bir qator sistemalarning hosil bo`lishi bilan ignaterililar boshqa hayvonlardan keskin farq qiladi. Xususan, barcha ignaterililar uchun xos bo`lgan ambulakral (suv-tomir) sistemasi selomdan kelib chiqadi.
Ignaterililaming terisi ostidagi biriktiruvchi to`qimasida ohak plastinkalardan iborat skeleti joylashgan. Skelet plastinkalari tikan yoki nina- ga o`xshab tana sirtiga turtib chiqib turadi. Ignaterililaming qon aylanish sistemasi bor; nafas olish organlari kuchsiz rivojlangan; maxsus ayirish sistemasi bo`lmaydi. Nerv sistemasi sodda tuzilgan bo`lib, ko`pincha teri epiteliysi ichida yoki epiteliyning tana devoriga botib kirgan qismida joy­lashgan.
Ignaterililar ayrim jinsli hayvonlar. Ulaming tuxumidan erkin suzib yuradigan diplevrula lichinkasi chiqadi. Bu lichinka murakkab metamor­foz orqali voyaga yetgan hayvonga aylanadi.
Ignaterililar tipi 5000 dan ko`proq dengizlarda yashovchi hayvonlarni o`z ichiga oladi. Tip Pelmatozoylar va Eleuterozoylar kenja tiplariga ajra- tiladi. Birinchi kenja tipga dengiz nilufarlari sinfi va qirilib bitgan bir necha sinflar kiradi. Eleuterozoylar sinfiga esa hozirgi 4 sinf: dengiz yulduzlari, ofiuralar, dengiz tipratikanlari va goloturiyalar sinflari hamda bitta qirilib ketgan ofiosistalar sinfi kiradi.