9- mavzu. Ishlab chiqarishni rivojlantirish va joylashtirish modellari hamda ekspert baholash usullari reja

2.Bir turdagi mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxonalarni joylashtirish va rivojlantirish modellari
Har qanday iqtisodiy ob’ekt-korxona o’z faoliyati davrida turli xildagi o’zgarishlarini ta’siri ostida bo’lishi mumkin: kengayishi, qayta jixozlanishi, ishlab chiqarishni kamaytirishi va boshqalar.
Bunda korxonaning mavjud ishlab chiqarish quvvatlaridan to’la foydalanish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar tarkibini bozor talabiga moslashtirish va ularni hajmini aniqlash joriy rejalashtirish muommolariga kiradi.
Yangi quvvatlarni yaratish, mavjudlarini o’zgartirish, kengaytirish muommolari esa perspektiv rejalashtirish usullari orqali xal qilinadi.
Tarmoqni joriy rejalashtirishni iqtisodiy-matematika masalasini umumiy ko’rinishi mavjud resurslar doirasida olinadigan natijani maksimallashtirishga qaratilgan bo’lib yuqorida keltirilgan ma’lum bir model yordamida yechiladi va tahlil qilinadi. Tarmoqni kelajakka perspektiv rejalashtirishda esa aksincha-avvaldan ko’zlangan natijalarga erishish uchun zarur bo’lgan harajatlarni minimallashtirish ko’zda tutiladi. Bunda asosan kelgusidagi bozor talabini bashorat qilish katta ahamiyat kasb etadi. Shunday qilib tarmoqning perspektiv rejalashtirsh masalasida uning korxonalarini joylashtirish, iqtisoslashtirish va kengaytirish
muommolari hal qilinadi. Bunday masalani yechilishi natijasida tarmoq korxonalarini joylashtirish punktlari, ularning quvvatlari, ishlab chiqarish korxonalarini iste’molchilar bilan biriktirish muommolarini hal qiladi. Masalani qo’yilishi va yechilishi jarayonida quyidagilarga etibor berish kerak bo’ladi: har bir punkt va rayonga ta’luqli xom ashyo bazalari, xom ashyoning sifati va ko’rinishi; transport tarmog’i iste’molchilariga yaqinligi va mahsulotga bo’lgan bozor talabi; yangi korxonalarni ko’rish va eskilarini kengaytirish va qayta jixozlash uchun zarur bo’lgan maydonlarni va kapetal qo’yilmalarni mavjudligi va x.k.
Bir turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish korxonalarini joylashtirish va rejalashtirsh masalasini modelini tuzish uchun quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
-ishlab chiqarish korxonalari punkti indeksi,
-iste’mol punktlari indeksi,
- punktining mahsulotga bo’lgan talabi;
- punktining maksimal ishlab chiqarish quvvati;
- bir birlik mahsulotni punktdan punktga tashish bilan bog’liq bo’lgan harajatlar;
- punktda bir birlik mahsulotni ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan ishlab chiqarish harajatlari (kenggaytirish yoki qayta jixozlash);
- ishlab chiqarish punktida iste’mol punktiga tashilishi zarur bo’lgan mahsulot miqdori;
- punktdagi korxonani ishlab chiqarish quvvati.
Yuqoridagi belgilashlar orqali masalaninig maqsad mezoni va asosiy shartlarini ifodalymiz: ishlab chiqarish va yetkazib berish harajatlari belgilangan shartlar doirasida minimallashtirilsin

quyidagi shartlar bajarilganida:
-har bir isste’mol punktiga tashib keltirlgan mahsulotlarning umumiy yig’indisi uning talabiga teng bo’lsin:



-har bir ishlab chiqaruvchi korxonadan tashib keltirilgan mahsulotlar miqdori korxonaning maksimal quvvatidan ortib ketmasin, korxonaning quvvati esa uning maksimal imkoniyatlari bilan aniqlanadi:

Bunda tashilayotgan mahsulotlarning hajmi va korxonalarning ishlab chiqarish quvvatlari manfiy bulmasligi kerak.