|
Kompakt-disk [ingl. compact-disk] leksemasi diametri uncha katta bo‘lmagan, doimiy, o‘chmaydigan tovush signallari (musiqa, qo‘shiq, matn va boshqalar) yozib olingan optik disk sifatida izohlanadi.
Leksik sath tez o‘zgaruvchanlik xususiyatiga ega. Disketa [ingl. diskette – kichik disk] texnika sohasiga oid bu leksema kompyuterning tashqi ma’lumotlar saqlanadigan, almashinuvchi yassi qurilmasi; egiluvchan magnit diskli kasseta sifatida izohlangan bo‘lib, hozirgi vaqtda arxaik xarakterga ega.
Trest [ingl. trust – ishonch] leksemasi izohli lug‘atda quyidagicha izohlangan: iqt. 1 Monopoliya shakllaridan biri – tadbirkorlar (firmalar) ning iqtisodiy birlashmasi; bunda ishtirokchilar o‘zlarining avvalgi ishlab chiqarish, tijorat va yuridik mustaqilligini to‘la yo‘qotib, yagona boshqaruvga bo‘ysunadilar. 2 esk. Sobiq ittifoq mamlakatlarida: mahsulotlarning bir turdaligi yoki xomashyoga ishlov berish bosqichlari bo‘yicha o‘zaro bog‘langan korxonalar birlashmasi. Ko‘rinadiki, leksemaning ikkinchi ma’nosi eskirgan bo‘lib, yuqoridagi nazariy ma’lumotlarni tasdiqlaydi.
Reyd I [ingl. raid – yopirilib kelish, bosib kelish < nem. bereit – tayyor, shay] leksemasi ham rus tili orqali o‘zlashgan bo‘lib, hozirgi kunda ishlatilish o‘rni kengaygandir. Lug‘atda 1 Davlat yoki jamoat tashkilotlari, matbuot organlari topshirig‘iga muvofiq muayyan obyektlarni, korxona va shu kabilar faoliyatini to‘satdan tekshirish; 2 Harbiy sohada dushmanning bazalariga, shtab va boshqa obyektlariga qarshi jangovar ish olib borish maqsadida harakatdagi harbiy yoki partizan otryadlarining dushmanning orqa tomoniga o‘tishi ma’nolari ko‘rsatilgan.
BOB BO‘YICHA XULOSA
Mustaqillikkacha bo‘lgan so‘z o‘zlashish jarayonida ayrim leksemalarning tilimizga rus tilining fonetik, leksik, morfologik yoki sintaktik hodisalariga moslashgan holda o‘zbek tili leksikasiga o‘zlashganini kuzatish mumkin. Trenirovka leksemasi ham shu hodisa mahsuli bo‘lib, ma’lum sifat-xususiyatlarga ega bo‘lish yoki ularni saqlab qolish uchun muntazam ravishda amalga oshiriladigan mashqlar, mashg‘ulotlar tushunchasini ifodalaydi. Bu leksemaning asl varianti mustaqillikdan so‘ng trening shaklida o‘zlashtirildi.
Trening leksemasining faollashganini hozirgi paytda turli vaqtli matbuot sahifalarida ham kuzatish mumkin. Bu leksema seminar-trening, o‘quv-trening leksemalari tarkibida ham uchrab turadi. O‘zlashish tarixi bo‘lmagan bu leksema ingliz tilida keng ma’noda ishlatilsa-da, hozirda tilimizda ko‘proq o‘quv sohasiga xoslangan holda qo‘llanmoqda.
Leksik sath tez o‘zgaruvchanlik xususiyatiga ega. Ijtimoiy hayotimizdagi o’zgarishlar sabab trest leksemasining izohli lug‘atda ko’rsatilgan sobiq ittifoq mamlakatlarida mahsulotlarning bir turdaligi yoki xomashyoga ishlov berish bosqichlari bo‘yicha o‘zaro bog‘langan korxonalar birlashmasi tarzidagi ikkinchi ma’nosi eskirgan.
Tilning leksik tarkibi jamiyatning siyosiy, madaniy va ma’naviy hayoti bilan bog‘liq ravishda takomillashib boradi. Lug‘atlar ham jamiyatdagi siyosiy-ma’naviy qarashlarga mos holda yaratiladi. Eski va yangi nashrdagi “O‘zbek tilining izohli lug‘ati” dagi biznes, fermer, savdogar leksemalariga berilgan izohlar qiyoslanganda yangi nashrdagi “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”da bu birliklarning tuzumga nisbatan xolisona va yangicha ifoda olgani ma’lum bo’ladi.
Polisemantik hodisa – bu nutq jarayoninig mahsuli ekan, o‘zlashma so‘zlarning “meva”si uning nutq jarayonidagi turlicha yondosh ma’no anglatishiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”dagi o‘zlashma inglizcha so‘zlar kuzatilganda blok leksemasining 5 ma’nosi, blokada leksemasining 3 ma’nosi, detektiv, standart leksemalarining ot va sifat turkumiga xos 2 ma’nosi, dizayn leksemasining 2 ma’nosi, innovatsiya leksemasining 3 ma’nosi, kollej leksemasining 3 ma’nosi, monitor leksemasining 3 ma’nosi, park leksemasining 4 ma’nosi, reyting leksemasining 3 ma’nosi, terminal leksemasining 4 ma’nosi, test leksemasining 2 ma’nosi, xaker leksemasining 3 ma’nosi izohlangan. Bu kabi o‘zlashmalarning ko‘p ma’nolilik xususiyatini ko‘plab sanab o‘tish mumkin. Ko‘rinadiki, inglizcha leksemalarning o‘zlashish tarixi uzoq davrga borib taqalmaydi, biroq o‘zbek tili leksikasida allaqachon o‘zining taraqqiyot yo‘lini topib olgan deyish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
