|
2 Meva sharbati, sut va sh. k. larga shakar, rezavor va b. qo‘shib tayyorlanadigan alkogolsiz ichimlik.
KOLLEJ [ingl., fr. college — o‘rtoq, birodar; o‘quv yurti] 1 Buyuk Britaniya, AQSH va b. ba’zi mamlakatlarda: o‘rtadan oliygacha bo‘lgan turli xil o‘quv yurtlari.
2 Fransiya, Belgiya, Shveytsariya va b. ba’zi mamlakatlarda: o‘rta va to‘liqsiz o‘rta o‘quv yurti.
3 Uzbekistonda: o‘rta maxsus kasb-hunar o‘quv yurti.
Kasb-hunar kolleji Davlat ta’lim standartlari asosida o‘quvchilarga o‘rta max-sus, kasb-hunar ta’limini beruvchi, o‘quvchilarning kasb-hunarga moyilligini, bi-lim va ko‘nikmalarini chuqur rivojlanti-rish, tanlab olingan kasb-hunar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisosni egallash imkonini yaratuvchi o‘quv muassasasi.
Aytish joizki, tilimizga ingliz tilidan o‘zlashgan so‘zlarning o‘zlashishida ularning semantik tuzilishidagi o‘zgarishlari ham turlicha bo‘lishi kuzatiladi. Ayrim so‘zlar tilda o‘z ma’nosini saqlab qolgan o‘zlashmalar sifatida o‘rinlashsa, ayrimlari ma’no kengayishi, ma’no torayishi yoki yangi ma’no kasb etishi mumkin.
Umuman olganda, tilimizdagi o‘zlashma so‘zlar haqida fikr yuritilganda tilshunos olim N.Mahmudov ta’kidlaganidek, O‘zbek tilidagi xorijiy o‘zlashmalarning me’yori va milliyligi masalasi ma’naviy-madaniy sohalar doirasida favqulodda ahamiyatga molik ekanligini hamisha yodda tutish lozim1.
BOB BO‘YICHA XULOSA
O‘zbek tili leksikasiga o‘zlashishi sezilarli darajada ta’sir qilgan 20 dan ortiq til o‘zlashmalari mavjud, shuningdek, tilimizda o‘zlashishi faol bo‘lmagan bir qancha tillarning o‘zlashmalari ham uchrab turadi.
Mustaqillikkacha bo‘lgan davrda o‘zlashgan ayrim leksemalar rus tilining tabiatiga moslashgan holda tilimizga o‘zlashgan. Masalan, chempionat, trenirovka, tanketka, kovboyka, trusi kabi leksemalar so‘ngida -at, -ka singari elementlarning kelish hollari inglizcha leksemalarning tabiatidan yiroq hisoblanadi. Shuningdek, bu kabi hodisani xaker, xuligan va xoll kabi leksemalarda h fonemasi o‘rniga x fonemasi ishlatilganidan ham sezish mumkin.
O‘zbek tili leksikasining katta qismini o‘z qatlam leksemalari tashkil etadi. Lug‘at boyligimizdagi forscha-arabcha, shuningdek, ruscha o‘zlashma leksemalarning ham miqdori boshqa til o‘zlashmalariga qaraganda katta miqdorda bo‘lib, hozirda ularning qatoriga inglizcha o‘zlashmalarni ham kiritish mumkin.
Eski nashrdagi “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”ga 80 ga yaqin inglizcha o‘zlashma so‘z kiritilgan bo’lsa, yangi nashrdagi “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”ga 500 dan ortiq inglizcha o‘zlashma so‘z izohlangan. Shuningdek, “O‘zbek tiliga o‘zlashgan inglizcha so‘zlarning izohli lug‘ati”da 350 dan ortiq so‘z, bundan tashqari, vaqtli matbuotda qo‘llanayotgan neologizmlar, “Inglizcha-o‘zbekcha-ruscha axborot texnologiyalari va internetga oid qisqacha atamalar lug‘ati” kabi inglizcha o‘zlashmalar hisobiga mingdan ortiq leksema o’zlashganini aniq aytish mumkin.
Kundalik so‘zlashuvda ishlatilayotgan va qo‘llanilishi faol bo‘lgan ayrim leksemalarning “O‘zbek tilining izohli lug‘ati” dan joy olmaganini kuzatish mumkin. Masalan, imij, koka-kola, minimarket, gipermarket, chizburger, xot-dog, chipsi, netbuk, blutus, flesh xotira, vay-fay, planshet, intranet kabi ko‘plab leksemalar ham izohli lug‘atimizdan joy olishi zarur.
Har bir tilda ham o‘ziga xos o‘rinsiz ishlatiladigan o‘zga til unsurlari mavjud bo‘lib, ular varvarizmlar sifatida izohlanadi. Hozirgi paytda yoshlar nutqida okey (OK – all correct) – ishlar besh; vau (wow) – ijobiy ma’nodagi his-hayajon ifodalovchi undov so‘z; o yiss (o, yess) – tasdiq ma’noni ifodalovchi so‘z; o, best – (best) ishlar a’lo; hello (hello) – salom; bay (bue) – xayr kabi ingliz tili ta’sirida o‘zlashgan varvarizmlar ham uchrab turadi. Zeroki so‘z o‘zlashish jarayoni, o‘zga tilning madaniyat, urf-odat, o‘ziga xos rasm-rusumlari bilan bevosita bog‘liqdir.
Inglizcha o‘zlashmalarni leksikamizga o‘zlashishini mustaqillikkacha va mustaqillikdan keyingi davrlarga bo‘lib o‘rganish mumkin. Ayrim fermer, biznes, bodibilding, gamburger, broyler kabi leksemalar mustaqillikkacha passiv holatda ishlatilib, mustaqillikdan keyingi davrlarda faollashgan bo‘lsa, ayrimlari brifeng, konsalting, trening, kemping, sheyping kabi leksemalar mustaqillikdan so‘ng o‘zlashgan leksemalardir.
O‘zbek tili leksikasining katta qismini o‘z qatlam leksemalari tashkil etadi. Lug‘at boyligimizdagi forscha-arabcha, shuningdek, ruscha o‘zlashma leksemalarning ham miqdori boshqa til o‘zlashmalariga qaraganda katta miqdorda bo‘lib, hozirda ularning qatoriga inglizcha o‘zlashmalarni ham kirish mumkin.
Eski nashrdagi “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”ga 80 ga yaqin inglizcha o‘zlashma so‘z kiritilgan bo’lsa, yangi nashrdagi “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”ga 500 dan ortiq inglizcha o‘zlashma so‘z izohlangan. Shuningdek, M.To‘xtayeva B.Qilichevlarning “O‘zbek tiliga o‘zlashgan inglizcha so‘zlarning izohli lug‘ati”da 350 dan ortiq so‘z, bundan tashqari, vaqtli matbuotda qo‘llanayotgan neologizmlar, “Inglizcha-o‘zbekcha-ruscha axborot texnologiyalari va internetga oid qisqacha atamalar lug‘ati” kabi inglizcha o‘zlashmalar hisobiga mingdan ortiq leksema o’zlashganini aniq aytish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
