|
1. Davlat tushunchasi
2. Davlat paydo bo’lishi.
3. Davlatning asosiy belgilari.
IV. YANGI MAVZU BAYONI:
Davlatchilik tarixida uni kanday tushunish lozimligini aniklashni Aflotun va Arastudan boshlash maksadga muvofikdir.Ular tasavvuriga kura, davlat siyosiy alokalar vositasida muayyan bir tarzda birlashgan va uzaro boglik odamlar jamoasidir.”Insonning uziga uxshagan va ozod kishilar ustidan xukmronligini urnatuvchi xokimiyat” shu aloqalar asosini tashkil etadi, deb xisoblardilar.
Ma’lumki, iktisodiyotning rivojlanishi muayyan darajaga yetib, ijtimoiy ne’matlarni teng taksimlashning avvalgi tizimi yashay olmay kolgan xamda jamiyatning bundan keyingi rivoji uchun SHarq jamiyatida bulganidek, siyosiy soxada yoxud yevo’upadagidek siyosiy va iktisodiy soxada boshkaruv bilan shugullanadigan elitar katlamni ajratish zaruratga aylanganda davlat dunyoga keldi. Bu-jamiyatni tabakalashishga olib keldi va shunda dastlab (ibtidoiy jamoa tuzumi) jamiyatning barcha a’zolariga tegishli bulgan xokimiyat siysiy mazmun kasb etdi, ya’ni u eng avvalo imtiyozli ijtimoiy guruxlar, sinflar manfaatiga xizmat kila boshladi. Binobarin, davlatning paydo bulishi xamisha ommaviy xokimiyatning mazmunini uzgartirib, siyosiy xokimiyatga aylanishi bilan boglik.
“Davlat-siysiy xokimiyat tashkiloti bulib, muayyan xududda turli sinfiy , umuminsoniy, diniy, milliy va boshka manfaatlarni amalga oshirishga kumaklashadi”. Davlat keng ma’noli tushuncha bulib, uning moxiyati uning faoliyatining mazmunini tashkil etadi. Davlatni uning faoliyati bilan aralashtirmaslik kerak. Davlat faoliyati uning muayyan vokelik sifatida namoyon bulishidir. Xar bir davlat u yoki bu jamiyatda tutgan urniga karab uz moxiyatiga ega buladi. Davlatning moxiyatini aniklashda shakl va mazmun jixatiga e’tibor berish zarur:
Xar kanday davlat-siyosiy xokimiyat Tashkiloti, bu masalaning shakliy tomoni.
Davlat kimning manfaatlariga xizmat kiladi, bu masalaning mazmun jixatidan.
Davlatning moxiyatini tushunishda 3 asosiy nazariy yondoshuv mavjud:
1) ijtimoiy – bunda umumiy muammolar va ishlarni xal etish vositasi, u xukmdorlar va xalkning uzaro munosabatini tartibga soladi;
2) sinfiy – bunda davlat sinflarning paydo bulishi bilan yuzaga kelgan va sinfiy kurash bir sinfning boshkasini bostirish kuroli;
3) siyosiy – xuquqiy – bunda davlat jamiyatning va davlatning uzining xayotini tashkil etuvchi xukuk manbaidir.
Davlatning moxiyatida uchala yondoshuvda xam muayyan asos bor. Lekin, bir nazariy karashni, ikkinchisidan ustun kuyilganda yanglishuv (xukmronlik) buladi.
Davlat – butun mamlakat mikyosidagi xokimiyatning maxsus boshkaruv va majburlov apparatiga ega bulgan, barcha uchun majburiy konunlar chikaradigan va suverentetga ega bulgan tashkilotdir.
Davlat – bu butun jamiyatni birlashtirib turuvchi, boshkaruvning xamda fukarolar xukuk va erkinliklarini ximoya kilishning maxsus apparatiga ega bulgan, shuningdek xukuk normalarini yaratishga kodir bulgan xokimiyatning xududiy tashkiloti.
«Davlat-muayyan xududni ishgol etgan va yagona xokimiyatga uyushgan xalkdir; davlat–insonning yashash koidasi shakli, kishilar urtasidagi psixologik aloka; davlat absalьyut ruxning mujassami.» (Gegelь).
Davlat jamiyatga, mamlakatga va xalkka alokador. U jamiyatdan, xalkdan tashkari yashamaydi. Davlatga ta’rif berishda uning turlari va shaklini e’tiborga olish lozim. Davlat bir necha ming yillardan beri rivojlanib, uzgarib keladi.
Yurtboshimiz I.A. Karimov ta’biri bilan aytganda, «xar bir davlat – betakror ijtimoiy xodisadir. U xar kaysi xalk tarixiy va ma’naviy tarakkiyotining xosilasidir, uning uziga xos, uziga mos madaniyati rivojining natijasidir». Uzbekiston uchun fukarolik jamiyati – ijtimoiy makon. Bu makonda konun ustuvor bulib, u insonning uz-uzini kamol toptirishga monelik kilmaydi, aksincha yordam beradi. SHaxs manfaatlari, uning xukuk va erkinliklari tula darajada ruyobga chikishiga kumaklashadi.
Davlat – bu butun jamiyatni birlashtirib turuvchi, uning bir me’yorda ishlashini ta’minlaydigan, jamiyat nomidan ish kuradigan maxsus boshkaruv, majburlov apparatiga ega bulgan tashkilotdir.
Davlat jamiyatning siyosiy tizimiga kiruvchi boshka tashkilotlardan bir kator uziga xos belgilari bilan fark kiladi. Davlatning belgilari xakida turli talkinlar mavjud. F.Engelьs uzining «Oila, xususiy mulk va davlatning kelib chikishi» degan asarida davlatning asosiy belgilari sifatida axolining xududiy bulinishi, ommaviy xokimiyat xamda soliklar tizimining tashkil etilishini kursatib utgandi SHuningdek, G.F.SHershenevich xam shunga uxshash uch belgi:
A) odamlarning birlashuvi;
B) ular ustidan xukukmronlik kiluvchi xokimiyat;
V) shu xokimiyat ta’siri doirasidagi «xudud.»ni sanab utgan.
Xozirgi kunda davlatning umumiy e’tirof etilgan kuyidagi asosiy belgilarini kursatish mumkin:
1.Davlat uz davlat chegaralari doirasida fukarolik belgisi buyicha birlashgan butun jamiyatning, butun axolining yagona vakili sifatida maydonga chikadi;
2. Uziga xos ommaviy xokimiyat – davlat xokimiyatining mavjudligi, ya’ni xokimiyat va boshkaruv apparatining, majburlash apparatining borligi;
3. Axolining xududlar buyicha uyushganligi (fukarolarning davlat chegaralari doirasida, muayyan ma’muriy-xududiy birliklarda yashashi).
4. Davlat-suveren xokimiyatning yagona soxibidir;
5. Davlat yuridik kuchga ega bulgan va xukuk normalarini aks ettiruvchi konunlar va ularga asoslanib chikariladigan xujjatlarni kabul kiladi;
6. Davlat-qonuniylik va xukuk tartibot posboni bulishga maxsus da’vat etilgan xukukni muxofaza kilish (jazolash) organlari (sud, prokuratura, ichki ishlar organi va boshkalar).ga ega bulgan yagona tashkilot.
7.Faqat davlatgina uz mudofaasi, suvereniteti, xududiy yaxlitligi va xavfsizligini ta’minlovchi kurolli kuchlar xamda xavfsizlik organlariga ega bula oladi.
Yukorida kursatib utilgan birgalikda olingan davlat belgilarining jami jamiyat siyosiy tizimida davlatning aloxida urni va yetakchi rolini tula izoxlaydi. Bunda albatta xar bir tarixiy davrda, turlicha ijtimoiy-iktisodiy sharoitlarda davlatning bu belgilari xam ichki mazmuni, xam tashki kurinishi bilan farq kilishini xisobga olish zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
