8-Mavzu: xotira

Xotiraning murakkab, keng qamrovli jihatlarini to`la ta`minlash imkoniyatiga ega bo`lgan ta`rif quyidagicha.



Xotira – atrof muhitdagi voqeylikni bevosita va bilvosita, ixiyoriy va ixtiyorsiz ravishda, sust va faol holda, reproduktiv va produktiv tarzda, verbal va noverbal shaklda, mantiqiy va mexanik yo`l bilan aks ettiruvchi esda olib qolish, esda saqlash, esga tushirish, unitish hamda tanish, eslashdan iborat puhiy jarayon, barcha taassurotlarni ijodiy qayta ishlashga yo`naltirilgan mnemik (yunoncha mnema- xotira ) faoliyatdir.

Xotirada esda olib qolish, esda saqlash, esga tushirish va unutish kabi asosiy jarayonlar mavjud bo’ladi. Shu jarayonlarning har biri alohida mustaqil psixik xususiyat hisoblanmaydi. Ular faoliyat davomida shakllanadi va o’sha faoliyat bilan belgilanadi.

Hozirgi kunda xotiraning mexanizmlari va qonuniyatlarini o’rganish bo`yicha uchta nazariya mavjuddir. Bular psixologik, neyrofiziologik hamda bioximik nazariyalardir.
XOTIRA TURLARI
Xotiraning esda olib qolish va qayta esga tushirish jarayonlari sodir bo’ladigan faoliyatining xususiyatlariga bog’liqligi xotiraning har hil turlarini ajratish uchun umumiy asos bo’lib xizmat qiladi.
Xotira turlari uchta mezonga muvofiq bo’linadi:

Psixik faollik xususiyatiga ko`ra

Harakat xotirasi

Emotsional xotira

Obrazli xotira

So`z- mantiqli xotira

H arakat xotirasi – turli xildagi ish-harakatlar va ularning sistemasini esda olib qolish, esda saqlash, yana qayta esga tushirishdan iboratdir.
E motsional xotira – his – tuyg’uga g’os xotiradir. His – tuyg’ular hamisha bizga ehtiyojlarimiz va qiziqishlarimiz qanday qondirilayotgani, bizning tevarak – atrofdagi olamga munosabatimiz qanday yo’lga qo’yilganligi haqida xabar berib turadi. Shuning uchun ham hissiy xotira har bir kishining hayoti va faoliyatida muhim ahamiyatga egadir.