8-Mavzu. Talabni qondirishni tadqiq etish va prognoz qilish reja

8.3. Konyunkturani bashorat qilish

Ayrim tovar bozor konyunkturasini o’rganishdan maqsad to’g’ri bashorat qilish va o’zgarishlarning oldindan aytib berishdan iboratdir. Umuman bashorat - bu obyekt ahvolining kelajagi haqida, fikrlari va rejalarini ruyobga chiqarish yo’llari va muddatlaridir. Bashorat insonning o’rganish va amaliy faoliyatida yo’llangan obyekti bo’lib, jarayenlar, ko’rinishlar, xodisalar bo’lishi mumkin.

Bashorat qilish bu- obyektning kelajagini tahlil qilish va bu kelajakni qanday bo’lishini ko’ra bilishdir. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayenlarning bashorat imkoniyatlari eng avval sabab va xodisa bog’lanishlarining tabiat harakterlari orqali aniqlanadi. Oldindan aytib berish, bashorat qilish faqat umumiy xossalar va konuniylikka ega bo’lgan sabab va xulosalar aniq bo’lgan jarayenlarga bog’liqdir.

Iqtisodiy bashorat konyunkturasining tuzishning asosiy imkoniyatlari iqtisodiy xodisalarni rivojlanishi to’g’ridan - to’g’ri vaqt takozosi orqali aniqlanadi. Bashorat kiluvchining vazifasi Hozirgi kunda ko’z ostida oldingilarni esga olib, kelajak elemetlarini topish va umum tendensiyalarini o’rganib shu xodisalarni rivojlanishining kelajagini ko’rsatib berishdir.

Bashoratning maqsadi va xizmati rasional yechimlar qabul qilish uchun muqobil iqtisodiy rivojlanish va uning ijtimoiy-iqtisodiy natijalarini ko’ra bilishdir. Bashorat qilish umumiy rejalashtirishni va boshqarishni rivojlantirish uchun samarali kurol bo’lib xizmat kiladi. Jaxon bozori rivojlanish kelajagini aniq ko’ra bilish uning imkoniyatlarini va ehtiyojlarini aniqlash uchun davlat mikyosida kaysi sohalarini o`sishi va effektivligini aniqlash va radikal o’zgarishlarini va ilmiy ishlab chiqarishni baholashga imkoniyat beradi.

Bashorat qilish har doim ishning rejalashdan oldingi bosqichi hisoblanadi, marketing dasturi va rejasining asosiy variantlaridan biri hisoblanadi, chunki bashorat qilishning maqsadi- bilimimizning darajasiga to’g’ri keladigan va bashoratga kiritilishi asosida mumkin bo’lgan holatlarning rivojlanishini kengrok bo’lishi mumkin bo’lgan muqobil yo’llarini berishdir. Bu holatda qaror qabul qilish bashorat variantlarining ko’prok bo’lishi mumkin bo’lgan asoslangan tanlov hisoblanadi. Bashorat qilish- ilmiy analitik ajralmas bosqichdir. Ishlab chiqarilgan bashoratlar asosida qarorlarni qabul qilish ham qaror hisoblanadi. Hozirgi vaqtda iqtisodiy bashorat qilish 1-1,5 eng ko’pi 2 yildir, o’rta muddatli 5 yilgacha, uzoq muddatli 5 yildan ortik va 15-20gacha. Qisqa muddatli bashorat qilish bu har doimgi kon’yunktura bashoratidir, u har kungi amaliyotning boshqaruvchisi hisoblanadi, uzoq muddatli bashorat qilish umumiy tendensiyalarini aniqlaydi, iqtisodiy programmalarni tuzishda asos hisoblanadi va u kelajak konyunkturani aniqlash uchun muhimdir. Hozirgi vaqtda zamonaviy ilm-fanda bashorat qilishning 100dan ortik turli uslublari qo’llaniladi. Ular bir-birlaridan qo’llanmalari bilan, ularni qo’llash va asoslanganliklari bilan fark kiladi. Ularning orasida ekspert baholash uslubi, miya xujumi, tarixiy analog, EXMlarni ishlatishda har xil matematik- statistik uslublarni qo’llash bilan fark kiladi.

Kon’yunkturani bashorat qilishda kon’yunktura rivojlanishi umumiy tendensiya baholaridan boshlash kerak. Buning uchun esa kelajak kon’yunkturani zamonaviy kon’yunkturadan ajratish uchun hamma narsani e’tiborga olishi kerak. Bu maqsad uchun esa uzoq davr uchun xizmat kiladi.Kon’yunktura rivojlanishidagi ichki omillar bilan bir katorda yana shu mamlakatning iqtisodiyotiga jaxon kon’yunkturasini ta’sir etishini ham kuzatish kerak, chunki u ba’zi mamlakatlar uchun kon’yunktura sinish paytida katta ahamiyatga ega bo’lishi mumkin. Agar mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalari qancha kuchli bo’lsa, shunchalik unga bo’lgan ta’sir ortadi.