8-mavzu: tabiiy resurslar va ulardan oqilona foydalanish reja

 

 

 

Chiqindilar  muammosi 

 

 

Atrof-muhitni ishlab chiqarish va iste’mol qilish chiqindilaridan muhofaza 

qilish, tabiiy resurslardan oqilona va kompleks foydalanish hamda ekologik toza 

texnologiyalarni  amaliyotga  tatbiq  etish  muammolari,  ayni  chog‘da,  dolzarb 

hisoblanadi. Energetika, rangli va qora metallurgiya, kimyo sanoati va qurilish 

industriyasi 

obyektlari 

chiqindilarni 

hosil 

qiluvchi, 

atrof-muhitni 

ifloslantiruvchi asosiy manbalar hisoblanadi. 

Shaharlarda  qattiq  maishiy  chiqindilar  va  katta  о‘lchamli  axlatlar 

yig‘ilmoqda-ki,  ular  о‘z  vaqtida  va  tо‘g‘ri  olib  chiqilmasa  hamda 

zararsizlantirilmasa, atrof tabiiy muhitni jiddiy ifloslantirishi mumkin.   

Qattiq  maishiy  chiqindilarning  chiqindixonalarda  tо‘planib  qolishi, 

changlarning  hosil  bо‘lishiga  va  yoqimsiz  hidlarning  tarqalishiga  olib  keladi. 

Bir  qator  mamlakatlarda  chiqindilarni  utilizatsiya  qilish  -  kuydirish, 

poligonlarga  kо‘mish  yoki  yig‘ish,  shuningdek  kompostlash  texnologiyalari 

bilan amalga oshiriladi (1-jadval). 

О‘zbekistonda har yili 100 million tonnadan ortiq sanoat chiqindilari hosil 

bо‘ladi,  ularning  14  %  i  toksik  (zaharli)  toifaga  mansub  hisoblanadi.  Bundan 

tashqari,  Respublikamiz    hududida  va  unga  yaqin  hududlarda  radioaktiv 

rudalarni  qazib  olish  о‘tgan  asrning  40-yillarida  kuchaygan.  Shu  davr 

mobaynida  150  ga  yaqin  radioaktiv  ifloslanish  maydonlari  paydo  bо‘ldi. 

О‘zbekistonning  Andijon  viloyatidan  30  kilometr  uzoq  masofada  joylashgan 

Qirg‘iziston Respublikasining Maylu-Su daryosi qirg‘oqlari bо‘ylab joylashgan 

umumiy  hajmi  2,5  million  m

3

  bо‘lgan  radioaktiv  chiqindilar  kо‘milgan  23  ta 

ombor  va  13  ta  balanslangan  rudalar  tо‘plamlari  mintaqaviy  ekologik  falokat 

yuzaga  kelishida  katta  xavfga  ega.  Sel  kelishi  va  yer  kо‘chishi  hollari  yuz 

berganda  radioaktiv  chiqindilar  Maylu-Su,  Qoradaryo  va  Sirdaryo  suvlariga 

tushishi  mumkin,  bu  esa  1,5  million  kishi  yashaydigan  300  km

2

  maydondagi 

О‘zbekiston  hududini  radioaktiv  chiqindilar  bilan  ifloslanishiga  olib  keladi. 

Radioaktiv  chiqindilar  tarkibini  radionuklidlar  va  sinov  maydonlaridagi  yadro 

portlashlar  tashkil  etadi.  Radionuklidlar  о‘zidan  radioaktiv  nur  chiqaradigan 

elementlarning izotoplari hisoblanadi.  

Hozirgi  paytda,  Mayluu-Suu  daryosi  vodiysida  reabilitatsiya  ishlari 

davom etmoqda. 

Chiqindilar  hosil  bо‘ladigan  korxonalar  ustidan  davlat  nazoratini 

“Chiqindilar  tо‘g‘risida”  gi  (2002  yil)  Qonunga  muvofiq,  О‘zbekiston 

Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qо‘mitasi amalga oshiradi.