8-мавзу ҳозирги замон иқтисодий таълимотларининг

---

8-МАВЗУ
ҲОЗИРГИ ЗАМОН 
ИҚТИСОДИЙ 
ТАЪЛИМОТЛАРИНИНГ 
АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ 
(
ИНСТИТУТЦИОНАЛИЗМ
) 
1-маъруза
Иқт
исодий 
таълимотлар
 тар
ихи
1

---

Режа
:
1. Институционализмнинг асосий
хусусиятлари
2. Т.Веблен ғоялари
3. Жон Р.Коммонс қарашлари
4. Уэсли Клэр Митчелл ғоялари
2

---

1. Институционализмнинг асосий
хусусиятлари
ХIХ аср охири - ХХ аср бошларида оламда
бўлиб
ўтган
аниқ
ижтимоий-иқтисодий
ўзгаришлар
туфайли
жаҳондаги
мамлакатларнинг
салоҳияти кескин ўзгарди
,
•
илгари илғор бўлган давлатлар 2-ўринларга
(Англия, Франция),
•
нисбатан қолоқ бўлган давлатлар эса 1-
ўринларга чиқиб олишди (АҚШ, Германия).
3

---

•
Худди
шу
даврда
етакчи
мамлакатларда
эркин
рақобатга
асосланган
иқтисодиётдан
кўпинча
монополистик
(моно-бир)
иқтисодиётга ўтиш кучайди.
•
Монополия кучайиши монопол фойда
олишга имкон яратди ва иқтисодий
ривожланишга салбий таъсир қила
бошлади.
4

---

•
Шу сабабли антимонопол чоралар қўллаш
ғояси илгари сурилди, бу биринчи АҚШда
рўй берди. Кейинчалик (ва ҳозирда) барча
давлатлар бундай чорани қўллайдилар.
•
Антитрест сиёсати йўли билан иқтисодиёт
устидан ижтимоий назоратнинг турлича
усуллари қўлланила бошланди. Ана шу
усулларнинг назарий асослари юзага келди
ва ҳозирда ҳам мавжуд.
5

---

•
Иқтисодий
таълимотлардаги
институционализм йўналиши АҚШда
ХХ асрнинг 20-30 йилларида кенг
тарқалди, аммо у анча олдин, ХIХ
асрнинг охирларида вужудга келган
(Т.Вебленннинг
1899
й.
чиққан
«Бекорчи синфлар назарияси» асари
билан боғлиқ).
6

---

•
Бу йўналиш номи лотинча «институто» -
урф-одат,
кўрсатма,
муассаса
сўзидан
олинган ва капитализмнинг империализм
босқичига ўтиши билан боғлиқ равишда
рўй
берди
(саноат
ва
молия
монополиялари,
корхоналарнинг
йириклашуви ва бошқалар), чунки бу давр
ривожланиши эркин рақобатга асосланган
аввалги давр таълимотлари билан изоҳлаш
мумкин бўлмай қолди.
7

---

Бу таълимот йўналиши
вакилларининг фикрича, 
институтлар
жамият
ривожланишининг
ҳаракатлантирувчи
кучи
бўлиб
хизмат
қиладилар.
Бу
тушунча
тагида
ижтимоий
ҳодисалар, масалан, оила, давлат, монополия,
касаба уюшмалари ва бошқа муассасалар ётади,
яъни жамоат руҳининг намоён бўлиши, юриш-
туриш ва ўйлаш усулини халқнинг маълум
гуруҳлари учун одатий, анъанавий, шунингдек
ҳуқуқий, аҳлоқий ва бошқа кўринишларини ўз
ичига олади.
8

---

Бу йўналиш
мафкурачиларининг фикрича,
•
иқтисодий
категориялар
бўлган