8 Mavzu: Ip, zigʼir, jun, ipak gazlamalarning assortimenti

8 Mavzu: Ip, zigʼir, jun, ipak gazlamalarning assortimenti.

Reja:

1.Tabiiy tolalarning olinishi.

2.Jun tolasining olinishi.

3.Ipak gazlamalarining olinishi.

Ip to‘dasi deb, bir xil ko‘rinishdagi, ishlab chiqarish usuli, rangi, navi, sinfi, son va qo‘shish tartibi, eshilishning yo‘nalishi, bir xil aralashmali, me’yoriy chiziqiy zichligi, pardozlashi, sifati haqida bitta hujjat bilan rasmiylashtirilgan to‘qimachilik iplarining miqdoriga aytiladi. Mahsulot birligi – to‘dadagi iplarning kichik qismi (o‘ram, naycha, bobina, g‘altak, tandali val, to‘quvchilik navoi, bo‘linmali g‘altak va boshqa). Tutam - tandali val , to‘quvchilik navoi va bo‘linmali g‘altakning butun eni bo‘yicha olingan iplar yig‘masi. Iplarning sifatini aniqlash va miqdori bo‘yicha qabul qilish GOST 6611.0–73 “To‘qimachilik iplari, qabul qilish qoidasi” standartida bålgilangan qoida bo‘yicha namuna tanlanadi.

Poya po‘stlogidan olinuvchi tolalar l ub tolalari d yeb ataladi. L ub tolalari poya po‘stlog‘idan tashkari barglardan va meva kobiklaridan olinadi.

Poya po‘stloklaridan olinadigan tolalar ikki guruhga bo‘linadi:

1. Ingichka poyali po‘stloklardan olinadigan tolalarga zig‘ir va

rami kiradi.

2. Dagal poyali po‘stloklardan olinadigan tolalarga kanop, jut kiradi.

Barglardan olinadigan tolalarga yukka, manilla va sizal' kiradi. Meva kobigidan olinadigan tolalarga «koyr» kiradi. U kokos pal'ma daraxti mevasining po‘stlogidan olinadi. Ingichka poyali po‘stloklardan olinadigan tolalardan asosan kiyim-bosh , uy-xo‘j aligida ishlatiladigan gazlamalarni ishlab chikarish uchun

foydalaniladi. Y o‘g‘on iplardan esa texnikada ishlatiladigan materiallarni, ya'ni brezent, kop, yeshilgan arkon, chilvir va bogich mahsulotlari ishlab chikariladi.

Dag‘al poyali po‘stloklardan va meva kobiklaridan olinadigan tolalar kop-qanor, o‘rash materiallari, arkonlar, kemachilik va balikchilik anjomlari kabi buyu mlarni ishlab chikarish uchun ishlatiladi.

Zig`ir tolasi paxta tolasi kabi bir yillik o`simlik bo`lib asosiy moddasi sellyuloza .Balandligi -60-70 sm bo`lib asosan Rossiyada o`sadi. Zig`ir tolalarning rangi och kulrangdan to`q kul ranggacha. Zig`ir o`ziga xos tovlanib turadi, chunki tolalarning sirti silliq bo`ladi.Zig`ir tolalariga kislota va ishqorlarga bardoshsizdir. Zig`ir tolasi sarg`ish alanga berib yonadi, va to`liq yonib kul hosil qiladi.
Zigir. Zig‘ir bir yillik, ko‘katsimon, unchalik baland bo‘lmagan ingichka poyali o‘simlik b o‘ l i b , o‘zi n i n g biologik tuzilishiga ko‘ra uch xilga b o‘linadi (1.7 -r a sm ). Shu jumladan « Do l gu nes» (a), «K udryash » (b, v) va « M yej yeu m o k » (g). Zig‘ir poyasidan olinuvchi tola yukori yigiriluvchanlik xususiyatiga era b o‘ l i b , undan turmush da ishlatiluvchi va texnikada ko‘llaniluvchi ko‘p turdagi gazlama mahsulotlari ishlab chikariladi. Zig‘irning u rug‘i esa turli xildagi bo‘yoklar, ozik-ovkat mahsulotlari ishlab chiqarish u chun ishlatiladi.

D o lgunes zigir poyasi. D o l gu n yes zig‘ir poyasi ingichka, balandligi 6 0 — 90 sm, yo‘g‘onligi 0 ,8 — 1,4 mm va 5,5 mm, 91 tagacha uruglik ko‘sagi bo‘ladi. D o l gu n yes zig‘iri asosan tola olish uchun o‘stirilib, poyasidan 20— 25 f o i z mikdorida to‘kimachilik sanoatida qo‘llaniluvchi tola olinadi. U Rossiya F yederatsiyasida (markaziy shimoliy-g‘arbiy va shimoliy-sharkiy viloyatlar hamda Sibir' o‘lkalari), Belarus' va Boltik b o‘ yi respublikalarida yetishtiriladi.

1.1-rasm. Zigir poyasining turlari' a- -dolgunes; b,v— mej yeumok; g— kudryash. Zigir o‘stirish bilan sanoati keng rivojlangan Fransiya, Belgiya. Niderlandiya, Italiya kabi kator lavlatlar xam shug‘ullanadi. Kudryash zigir poyasi. Kudryash zigir poyasi unchalik yukori o‘smaydigan (bo‘yi 30— 35 sm) tanaenning yeng past qismidan boshlanuvchi kiska va mustaxkam shoxchali o‘simlikdir. Kudryash

zigir poyasida d o l gu n yes zigir poyasiga nisbatan 2 0 — 3 0 barobar kup >rug ko‘sagi b o‘ l a di . Sh uning uchun xam undan yog olish uchun ko‘prok foydalaniladi. Kudryash zigiri asosan o‘rta Osiyoda yetishtpriladi.

1,2-rasm. Zigirning guli.

Umuman zigir yetish tiradigan davlatlarda 2 2 dan ortik zigir navlari yekiladi (1 .2 -r a sm ). Bulardan ko‘p tar kal gan navlari O rsh anskiy-2, S molen skiy,P skovski y-359, Mogilevskiy, K-6, VN I L -1 7 , P rogress, Tomskim-K). Ukrainskiy-2 va

xokazolar. yekish u ch \n u nin g xosildorligiga, tolasining sifatligi, kasalliklarga chpdamligiga, o b -xav o xaroratiga, tuprokning tuzilish iga karab ma'lum t \m a n va viloyatlarga tavsiya

yetiladi. Birok zigir ekuvchi jumxuriyatlar ikkidan beshgacha navdagi zigirlarni ekadilar .