8-mavzu. Huquqiy tadqiqotlar va ularning turlari. Keys stadi (case study) metodi. Irac/creac usuli reja

6. IRAC/CREAC usuli
IRAC – bu muammoni aniqlash, uni tegishli qoida (yoki qonun normasi) asosida tahlil qilish va xulosa chiqarish (muammoli vaziyatga huquqiy baho berish) uchun ishlatiladigan tahlil va uning natijalarini yozma ifodalash usuli.
Uilyam X. Putman IRACni "muammoni hal qilishda tizimli yondashuv" sifatida ta'riflaydi. Dastlab "huquqiy memorandumni tayyorlashda kuzatilgan IRAC usuli huquqiy masalalarni tahlil qilishga kompleks yondashuv sifatida tan olinadi va u kazusdagi mavzularni aniq, uzviy aloqadorlikda tahlil qilish imkonini beradi"(William H. Putman, Jennifer Albright. Legal Research, Analysis, and Writing, 3rd Edition)
IRAC – bu oddiy mexanik formula emas, balki huquqiy muammolarni tahlil qilishning eng mantiqiy usulidir. Talaba huquqiy masalani tahlil qilishdan oldin, albatta, u muammoning nima ekanligini anglab yetishi kerak. Shunday qilib, IRAC metodologiyasi bo‘yicha birinchi qadam – muammoni (Issue) aniqlash (I); ikkinchi bosqich muammoni hal qilishda qo'llaniladigan tegishli qonun normalarini (Role) ko'rsatish (R); uchinchi bosqich – ushbu qoidani huquqiy muammo bilan bog‘liqlikda tahlil qilish (Application), ya’ni qonun normasini tushunish, talqin qilish va ushbu masalani yechishda qo‘llash, tatbiq etish (A); va nihoyat to'rtinchi bosqich – masalaning yechimini, xulosasini (Conclusion) bayon qilishdir (C).
ESDA TUTING:
I – issue / muammo
R – rule / qoida, qonun
A – application / tahlil, qo‘llash
C – conclusion / xulosa
Kazusga IRAC (Issues, Rules, Application, Conclusion) usulida javob yozish namunasi
KAZUS:
Fuqaro N. hamkasbi A.ga o‘zining chet elga xizmat safariga ketayotganligini aytib, Moskva-Toshkent poyezdi 12-vagon provodnigidan 1 polietilen paketni olib, Chilonzor 10-daha, 7-uy, 48-xonadonda istiqomat qiluvchi Z. ismli fuqaroga yetkazib berishni iltimos qildi. Fuqaro A. o‘z hamkasbi iltimosini bajarib, ichida nima borligi noma’lum paketni fuqaro Z.ga olib borib berdi. Oradan 1 kun o‘tgach fuqaro Z.ning narkotik moddalar peredozirovkasidan vafot etganligi ma’lum bo‘ldi va A.ni gumonlanuvchi sifatida tergovga chaqirishdi. A. tomonidan olib borib berilgan paketda narkotik moddalarning bir qismi bor edi, qo‘ni-qo‘shnilar ham o‘sha kuni Z.ning uyiga kelgan odam aynan A. ekanligini tasdiqlashdi.
Fuqaro A. fuqaro Z.ning o‘limida aybdormi? Fuqaro A.ning xatti-harakatlariga IRAC usulida huquqiy baho bering.
IRAC usulida javob: