8-мавзу: Фалсафий қонунлар

Меъёрнинг шакллари

• 1) Оддий меъёр алоҳида ўз- ўзича олинган предмет ўлчови;
• 2) системали, субстанцияли меъёр – ушбу системанинг элементи, бўлаги бўлган предмет ўлчови;
• 3) аниқ меъёр – барча ҳақиқий муносабатлар йиғиндиси бўлган предмет ўлчови.

Сакраш

• табиат ва жамиятда содир бўладиган миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига ўтиш жараёнини англатадиган фалсафий тушунчадир.
• тараққиётнинг узлуксиз кўринишига қараганда анча тез ўтадиган шаклдир.
• миқдор ўзгаришлардан сифат ўзгаришларига ўтишда узлуксизликнинг узилишини билдиради.
• доим аста-секинлик билан миқдор ўзгаришлари натижасида тайёрланилади. Бунда шуни назарда тутиш керакки, миқдор ўзгаришлар нарса ва ҳодисани бир текисда оддий кўпайтириш ёки камайтиришдан иборат эмас.

Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши

• Қонунига мувофиқ ҳар бир нарса бир-бири билан узвий алоқада бўлган ва бири иккинчисини истисно этувчи қарама-қарши томон ва кучларга эга бўлиб улар ўртасидаги кураш натижасида эскининг йўқолиши ва янгининг пайдо бўлиши юзага келади.
• Қарама-қаршиликлар деб шунга айтиладики, табиатдаги нарса ва ҳодисаларгада мавжуд бўлган томонлар, хоссалар ва йўналишлар бир-бирини инкор қилади, бир вақтнинг ўзида бир-бирини тақазо ҳам қилади.

ЗИДДИЯТ

• Нарса ва ҳодисаларни қарама-қарши томонлари ўртасида муносабат зиддият деб аталади.
• Тўқнашув тушунчаси зиддиятдан фарқли ўлароқ, нарса ва ҳодисаларни қарама-қарши томонлари кескинлашиб, уларни эски чегарада биргаликда яшаш мумкин бўлмай қолган холатини белгилайди.
• Зиддиятлар ҳамма вақт ҳам тўқнашув билан тугамай, балки алоҳида шароитдагина шундай холда бўлиши мумкин.

Қарама-қаршиликлар бирлиги қуйидаги шароитларда юзага келади:

• Биринчидан, қарама-қаршиликлар бир нарса ва ҳодисадагина мавжуддир, чунончи, анализ ва синтез, индукция ва дедукция, тафаккурга маънсубдир;
• Иккинчидан, қарама-қаршилик ўзаро боғлиқ, бири иккинчисини тақазо қилади, бири бўлмаса иккинчиси мавжуд бўла олмайди.
• Учинчидан, қарама-қаршиликларнинг бири иккинчисига ўтади ва ўзаро бир-бирига сингиб кетади. Масалан, пазитрон ва электрон маълум шароитда фотонларга айланади, натижада материянинг бошқа тури келиб чиқади.