8-Мавзу: Энеолит, бронза ва илк темир даврида Ўрта Осиё

Энеолит даври Саразм маданияти. Зарафшон дарёсининг юқори оқими ҳудудларида энеолит ва бронза даврларида фаолият юритган Саразм маданияти Самарқанд шаҳридан 30 км. шарқда жойлашган бўлиб, манзилгоҳ номи билан юритилади. Саразмнинг умумий майдони 90 га. бўлиб, ўнта кичик тепаликлардан иборат. Ёдгорлик дастлаб ўтган асрда археолог А.Исаков, кейин унинг шогирди Р.Бобомуллоев томонидан ўрганилган.
Манзилгоҳнинг энеолит (Саразм I,II) ва бронза (Саразм III, IV) даврларига оид тўрта босқичи қайд қилинган. Ёдгорликнинг қуйи қатламидан топиб ўрганилган сопол буюмларнинг ишланиш усули ва уларнинг сиртига солинган нақшлари Геоксур воҳасининг ривожланган энеолит даврига оид манзилгоҳлари ёдгорликлар сополлари билан бир хиллиги кузатилган. Шунга асосан тадқиқотчилар Саразм қишлоғига Жанубий Туркманистон кўчиб келган деҳқонлар асос солган, деган фикрбилдирганлар.
Марказий Осиёнинг қолган ҳудудларида неолит даврига хос ўзлаштирувчи хўжалик шаклларини сақлаб қолган маданиятлар фаолият юритган. Уларда маҳаллий ҳудуднинг табиий-географик шароитларидан келиб чиқиб, ўзлаштирувчи хўжалик шаклининг овчилик, териб-термачилик ва балиқчилик шакллари билан кун кечирганлар. Минтақадаги ҳар иккала хўжалик шаклида фаолият юритган халқлар ўртасида ўзаро маданий алоқалар мавжуд бўлган.