8-maruza. Qatlamni gidrayorish otkazishga quduqlar tanlash mezonlari

---

8-maruza. Qatlamni gidrayorish otkazishga quduqlar tanlash mezonlari 
Gidrodinamik usullarning vazifasi - qatlamning kam o'tkazuvchanlik neftga 
to'yingan hajmida qamrab olish koeffitsientini oshirish. Bunga mavjud quduqlar 
to'rida yoki ularni ishga tushirish ketma-ketligida suyuqlikni haydash va olish 
rejimlarini muvofiqlashtirish orqali yerishiladi. Bu usullar suv haydash jarayonini 
muvofiqlashtirish, jadallashtirishga harakat qilib, uni tubdan o'zgartirishni talab 
qilmaydi. Neftberaolishlikning gidrodinamik usullari - mahsuldor qatlamlarga 
konlarning Yuqori samara bilan ishlash va neftni suv bilan siqish tarzida uni yer 
bag’ridan to'laroq olish maqsadida gidrodinamik ta'sir qilishning rivojlangan 
tehnologiyalarini o'zida mujassam qiladi. Amalga oshirish tehnologiyasi va 
mahsuldor qatlamlarga ta'sir qilish darajasiga ko'ra neftberaolishlikni oshirishning 
gidrodinamik usullari ikki guruhga bo'linadi. 
Birinchi guruhga faqat quduqlar ishlash tartibini o'zgartirish orqali amalga 
oshiriladigan va kuchsiz sizdirilayotgan zahiralarni faol ishlashga jalb qilishga 
yo'naltirilgan gidrodinamik usullargina kiradi. Bu usullar «nostatsionar (muhim 
bo'lmagan) suv bostirish» nomini olgan bo'lib quyidgilarn o'z ichiga oladi: 
haydovchi quduqlarda: 
- haydash bosimini ko'tarish; 
- davriy suv bostirish, shuningdek suv bostirishni impuls bilan pasaytirish 
(to'htatish); 
- haydovchi quduqlari guruhlari bo'yicha sarfni qayta taqsimlash (sirqish oqimlarini 
yo'nalishini o'zgartirish); 
- turli qatlamlarga bir quduq orqali suvni bir yo'la-ayrim haydash;- o'tkazuvchanligi 
past bo'lgan qatlamchalar va qatlamlarga tanlab suv haydash; 
- ishlash tarzini o'zgartiruvchi va quduq potencialini tiklovchi quduq tubi atrofiga 
ishlov berish usullari (gidroimpuls, to'lqinli ta'sir); 
- haydovchi quduqlarni ish tarzini o'zgartiruvchi boshqa usullar (qatlamni gidravlik 
yorish, oraliqlararo ishlov berish va b.); oluvchi quduqlarda: 
- suyuqlik olishni butun ishlash obyekti bo'yicha alohida qatlam, blok hudud, qism 
yoki oluvchi quduqlar guruhi bo'yicha o'zgarishi; 

---

- mazkur qism, hudud, blokning bir guruh yoki alohida quduqlaridan jadallashgan 
suyuqlik olish; 
- bir guruh yoki alohida quduqlarni davriy vaqtinchalik to'htatish va qo'shish; 
- ko'p qatlamli obyektlarni quduqlarini bir yo'la-ayrim ishlatish; 
- suv oqimlarini yo'qotish maqsadida ko'p hajmli qatlam ichra ta'sirlar (to'sish, 
ajratish ishlari); 
- quduq tubiga tizimli ishlov berish, qatlamni gidravlik yorish, quduqlar 
mahsuldorligini oraliqlararo oshirish ( otish, qayta otish va b.). 
Ikkinchi guruhga zahiralari avval sizdirilmagan yoki kuchsiz sizdirilgan turli jinsli 
o'zgaruvchan qatlam (hudud, qism va qatlamchalar)ni ishlashga jalb qilishga 
yo'naltirilgan usullar kiradi. Bu usul (tadbir)lar qatlamlarga ta'sir qilish tehnologiyasi 
bo'yicha bir-biridan ancha farq qiladi, ishlashning tehnik-iqtisodiy ko'rsatgichlariga 
ta'sir qilish darajasi juda ham yuqori, shuning uchun ham ular loyihaviy hujatlarda, 
ishlash tahlili va avtorlik nazorati bo'yicha hujatlarda asoslanadi. Ularga quyidagilar 
kiradi: 
-suv haydash frontini amaldagi bor quduqlarga ko'chirish; 
- ishlashning bo'lmali tizimlarida mahsulot oluvchi quduqlarni haydovchiga 
o'tkazish yo'li orqali haydovchi quduqlarning qo’shimcha qatorini tashkil qilish; 
- alohida oluvchi quduqlarda suv haydashning o’choqlarini tashkil qilish; 
- linzalar, tutilgan hududlar, kam o'zgaruvchan qavatchalardagi neftning 
sizdirilmagan zahiralarini qo’shimcha oluvchi va haydovchi quduqlarini qazish, 
boshqa obyekt va qatlamlardan quduqlarni o'tkazish, obyektlarni kengaytirish, 
mustaqil ishlash hudud va maydonlarini tashkil qilish orqali ishlashga jalb qilish; 
- gazneftkonlarining gaz osti hududlaridan neft zahiralarini qazib olish maqsadida 
suv haydash orqali ta'sir qilishning to'sma maydon bo'ylab va chegara ichra suv 
bostirishning boshqa turlarini tashkil qilish; 
- murakkab tuzilgan va qiyin olinadigan neft zahiralari uchun suv haydashning 
boshqa yangi tehnologiyalari. 
Siklik suv bostirish 

---

Bu usul 1964 yilda VNIIneftda ishlab chiqilgan bo'lib, birinchi marta 
Pokrovskiy konida qo’llanilgan. Tehnologiya shundan iboratki, bunda 
haydalayotgan suv sarfini davriy ravishda o'zgartirib turiladi va uyumdan uzluksiz 
yoki davriy ravishda suyuqlik olinadi. qatlamga bunday ta'sir qilish jarayonida, 
undan Yuqori va quyi bosimlar to'lqini o'tadi. Jarayonning fizikaviy mohiyati 
shundan iboratki, Siklning birinchi yarmida uyumda bosim ko'tarilganda (suv 
haydash davrida) kam o'tkazuvchanli qatlamchalarda (hududlarda) neftsiqiladi va 
ularga suv kiradi. Siklning ikkinchi yarmida uyumda bosim tushganda esa (suv 
haydash sarfi kamaytirilganda yoki umuman to'htatilganda) kam o'tkazuvchan 
qavatchalarda suv kapilyar kuchlar bilan ushlanib qoladi, neft esa ulardan chiqib 
ketadi. Siklning davomiylini 4-10 sutka bo'lishi lozim va siquvchi
hududni uzoqlashishi bilan 75-80 sutkagacha cho'zilishi mumkin. Oddiy suv 
haydashga nisbatan usulni samarali qo’llashning shartlari quyidagicha: 
a) qat-qat-turli va yoriq-g’ovakli gidrofil kollektorlarning borligi; 
b) Yuqori qoldiq neftga to'yinganlik (usulni nisbatan tezroq (vaqtliroq) qo’llanishi: 
boshlanqich davrda neftberaolishlikni oshirish 5-6% va undan yuqorini tashkil 
qiladi, kechroq boshlanganda esa - faqatgina 1-1,5 ga teng bo'ladi); 
v) bosimni Yuqori tebranishlar amplitudasini hosil qilishning tehnik-tehnologik 
jihatdan imkoniyati borligi. Unda oluvchi va haydovchi qatorlar o'rtasidagi bosimlar 
farqida 0,5-0,7 ga ko'tarilishi mumkin; 
g) suyuqlik olishni o'rnini to'lg’azish imkoniyati borligi. Bosim ko'tarilishi davrida 
haydash hajmi 2 marotabaga ortishi kyerak., bosim tushishi davrida esa haydovchi 
quduqlarni to'htatish orqali haydash hajmi 0 gacha tushiriladi. 
Sirqish okimlarini yo'nalishi o'zgartirish 
Usulning g’oyasi AL.Krilov, Yu.P.Borisov, M.L.Surguchyov tomonidan 
aytilgan. U ham birinchi marta Pokrovskiy konida 1968 yilda qo’llanilgan. Usulning 
tehnologiyasi shundan iborat-ki, unda suv haydash ba'zi quduqlarda to'htatiladi va 
boshqalariga o'tkaziladi, buning natijasida esa sirqish oqimlarning yo'nalishini 90 
gacha o'zgarishi ta'minlanadi. Jarayonning fizikaviy mohiyati shundan iborat. 

---

Birinchidan, oddiy suv haydash usulida suv bilan aylanib o'tilgan neftli hududlar 
paydo bo'ladi. haydash hududini, ko'chirish tufayli qatlamda kattalik va yo'nalish 
bo'yicha o'zgargan bosim tashkil qilinadi, haydalayotgan suv turqun va kam 
o'tkazuvchan hududlarga kiradi, endi ularning katta o'qidan oqim chizig’i kesib 
o'tadi va ulardagi neftni suv jadal harakat qiladigan hududlarga siqib chiqaradi. 
Sirqish oqimlarini yo'nalishini o'zgartirish uyumni qo’shimcha bloklarga bo'lish, 
o’choqsimon suv haydash, quduqlararo suyuqlik olish va haydashni qayta 
taqsimlash, siklik suv haydash orqali yerishiladi. Usul tehnologik jihatdan 
mukkammal bo'lib, faqat kuchli nasos stanciyasini va faol suv haydash tizimini talab 
qiladi. 
Qatlamga suv haydashning Yuqori bosimini hosil qilish 
Ishchi agent haydash bosimining kattaligi qatlamga suv bostirishning tehnik-
iqtisodiy samaradorligiga ta'sir qiladi. Suv haydash amaliyotida bosimni quduqlar 
ustida 5 dan 16-20 MPa gacha, alohida holatlarda 20-30 va hattoki 40 MPa gacha 
ko'tarish kuzatilgan. Suv haydash malakasini va mahsus tadqiqotlarni 
umumlashtirish quyidagilarni ko'rsatdi: suv haydashning amaldagi tarzlarida 
qo’llaniladigan tadbir bilan qatlamning neftga to'yingan qalinligini kichik qismigina 
(20-25%) qamrab olinadi; haydashning muayyan bosimlarida o'tkazuvchan (ko'p 
holatlarda Yuqori o'tkazuvchan kollektorlar) suvni qabul qilmaydilar; haydash 
bosimini vertikal toq bosimidan ko'targanda qatlamni suv qabul kiladigan oraliqlari 
ham oshadi (qalinlikni haydash bilan qamrash); qabul qiluvchanlikni haydash 
bosimidan indikator bog’liqligi chiziqli emas, shuningdek qabul qiluvchanlikni 
oshish sur'ati bosimni oshish sur'atidan bir muncha yuqori. Bu shuning bilan 
tushuntiriladi-ki, haydash bosimining ortishi bilan qatlamning yoriqlari ochiladi va 
ularning o'tkazuvchanligi oshadi; nonьyuton neftlari va tizimlari uchun siljish 
bosimining chegaraviy gradienti engib o'tiladi; birinchi ikki omilga qarama-qarshi 
bo'lgan indikator chizig’ini egilishga olib keladigan inyercion qarshilik yuzaga 
keladi. Indikator chizig’ida quyidagi ikki bosimni ajratish mumkin: R'-haydashning 
birinchi kritik bosimi; u mehanik mustahkamlik bo'yicha eng kuchsiz qatlam 

---

oraliqlarida yoriqlarning ochilish yoki paydo bo'lish bosimiga to’g’ri keladi (uning 
eng quyi nuqtasi gidrostatik bosim hisoblanadi); R''- haydashning ikkinchi kritik 
bosimi, u qalinlik bo'yicha qamrashning maksimal ko'rsatgichiga to’g’ri keladi; 
uning ortib ketishi yoriqlilikni tezda ortishiga, suvni qabul qiluvchi bir necha ulkan 
yoriqlaring hosil bo'lishiga olib keladi