8-ma’ruza: Grammatik tushunchalarning samarali o’zlashishini ta’minlaydigan metodik shartlar Ma’ruza rejasi


Ot: 1. So’z turkumi. 2. So’rog‘i. 3. Birlik yoki ko’plikda ekanligi. Sifat



Download 35,03 Kb.
bet7/8
Sana16.03.2022
Hajmi35,03 Kb.
#497194
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
8-Ma'ruza

Ot: 1. So’z turkumi. 2. So’rog‘i. 3. Birlik yoki ko’plikda ekanligi.
Sifat: 1. So’z turkumi. 2. So’rog‘i. 3. Qaysi ot bilan bog‘langanligi.
Fe’l. 1. So’z turkumi. 2. So’rog‘i. 3. Bo’lishli yoki bo’lishsiz ekanligi.
Og‘zaki tahlil namunasi:Mevali daraxtlar gulladi. Mevali – sifat, qanday – mevali; daraxtlar oti bilan bog‘langan: mevali daraxtlar; daraxtlar – ot, nimalar? – daraxtlar, ko’plikda; gulladi – fe’l, nima qildi? – gulladi, bo’lishli.
IV sinfda o’rganilgan mavzularni hisobga olib, morfologik tahlil biroz to’ldiriladi va quyidagi tartibda o’tkaziladi:
Ot: 1. So’z turkumi. 2. Bosh kelishik shakli. 3. Birlik yoki ko’plikda ekanligi. 4. Egalik qo’shimchasi, shaxs-soni. 5. Kelishigi.
Sifat: 1. So’z turkumi. 2. So’rog‘i. 3. Qaysi ot bilanbog‘langanligi.
Son: 1. So’z turkumi. 2. So’rog‘i. 3. Qaysi ot bilan bog‘langanligi.
Olmosh: Kishilik olmoshi: 1. So’z turkumi.2. So’rog‘i. 3. Shaxs-soni.
4. Kelishigi.
Fe’l: 1. So’z turkumi. 2. So’rog‘i. 3. Bo’lishliyokibo’lishsiz ekanligi.
4. Shaxs-soni. 5. Zamoni.
O’quvchilar tahlil tartibini bilib olishlari uchun o’qituvchi bu tartibga rioya qilib so’zga xarakteristika berishning qulayligini tushuntiradi.
So’z turkumiga ko’ra tahlil og‘zaki va yozma tarzda o’tkaziladi: uni mustaqil mashq sifatida topshirish ham mumkin. To’liq bo’lmagan morfologik tahlildan xilma-xil grammatik vazifalarni bajarish maqsadida yangi mavzu bilan tanishtirish bosqichida ham, uni mustahkamlash bosqichida ham foydalaniladi.
Morfologik tahlilning vazifasi hozirgi o’zbek tilida so’z qanday ma’noli qismlardan tuzilganini aniqlashdir. Morfologik tahlil III sinfdan boshlanadi. Bu sinfda o’quvchilarga asosdosh so’zlar, asosasosdosh so’zlarning umumiy qismi ekani, so’z yasovchi qo’shimchalar va so’z o’zgartuvchi (shakl yasovchi) qo’shimchalar haqida elementar ma’lumot beriladi.
So’z tarkibiga ko’ra tahlil quyidagicha o’tkazilishi mumkin:
1.So’zga so’roq berish va u nimani anglatishini bilish.
2. Asosni aniqlash. Buning uchun so’zga asosdosh so’zlartanlash.Asosdosh so’zlarni taqqoslash va umumiy qismi (asos)ni aniqlash.
3. So’z yasovchi qo’shimchani aniqlash. Bu yangi so’z yasash uchun xizmat qilishini aytish.
4. So’z o’zgartuvchi (shakl yasovchi) qo’shimchani aniqlash. Bu so’zni boshqa so’z bilan bog‘lash uchun xizmat qilishini aytish.
III sinfda “So’zning tarkibi” mavzusi to’liq o’rganilgach, gulzor so’zini so’z tarkibiga ko’ra og‘zaki tahlil qilish tartibi quyidagicha bo’lishi mumkin:
1.Qaysi so’z turkumi ekanini bilaman.Gulzor so’zinima? so’rog‘iga javob bo’ladi, narsani bildiradi, bu – ot.
2. Asosnianiqlayman. Buning uchun asosdosh so’zlar tanlayman: gulzor, gulli, gulsiz, gulla. Ularni solishtirib, umumiy qismini topaman – gul. Bu – asos.
3. So’z yasovchi qo’shimchani aniqlayman, gulzor so’zi gul so’ziga –zor so’z yasovchi qo’shimchasini qo’shishbilan yasalgan.
4.Bu so’zda so’z o’zgartuvchi qo’shimcha yo’q.
So’z tarkibiga ko’ra tahlildan so’ng shunday ko’rinish hosil bo’ladi: gulzor.
IV sinfda paxtakorga so’zini so’z tarkibiga ko’ra og‘zaki tahlil qilish tartibi quyidagicha bo’lishi mumkin:
1. Paxtakorga – ot.
2. Asosni aniqlayman. Buning uchun asosdosh so’zlar tanlayman: paxtakor, paxtazor. Solishtiraman. Umumiy qism – paxta. Bu – asos.
3. So’z yasovchi qo’shimchani aniqlayman: paxtakor so’zi paxta so’ziga -kor so’z yasovchi qo’shimchasini qo’shish bilan yasalgan.
4. So’z o’zgartuvchi (shakl yasovchi) qo’shimchalarni aniqlayman: -ga – so’z o’zgartuvchi qo’shimcha, kelishik qo’shimchasi.
IV sinfda ishladim so’zini so’z tarkibiga ko’ra og‘zaki tahlil tartibi:
1. Ishladim – fe’l.
2. Asosni aniqlayman. Asosdosh so’zlar tanlayman: ishla, ishli, ishsiz, ishchan. Solishtiraman. Umumiy qism – ish.Ish – asos.
3. So’z yasovchi qo’shimchani aniqlayman: ishla fe’li ish so’ziga -la qo’shimchasini qo’shish bilan yasalgan. -la – fe’l yasovchi qo’shimcha.
4. So’z o’zgartuvchi (shakl yasovchi) qo’shimchani aniqlayman: -di – o’tgan zamon qo’shimchasi, -m – shaxs-son qo’shimchasi, I axs, irlik: ishladim.
So’z tarkibiga ko’ra tahlildan mustaqil mashq sifatida foydalanish ham mumkin. So’zni morfologik tahlil qilish uning lug‘aviy ma’nosini tushunishda, morfemalarni to’g‘ri yozishda o’quvchilarga yordam beradigan muhim vositadir.
Boshlang‘ich sinflarda grammatik va morfemik tahlil bilan birga, so’zni tovush-harf tomonidan tahlil qilishdan ham foydalaniladi. Bu tahlilning vazifasi so’zda tovushlarning tartibini, ularning xarakterli xususiyatlarini, tovushlar va harflar o’rtasidagi munosabatni aniqlash hisoblanadi.
Boshlang‘ich sinflarda tovush-harf tomonidan tahlil tartibi quyidagicha:
1. So’zda nechtabo’g‘in bor, nechanchi bo’g‘in urg‘uli?
2.So’zda nechta tovush va nechta harf bor? (Tovushlar soni harflar sonidan kam yoki ko’p bo’lsa, sababini aytish)
3. Unli tovush nechta?Undosh tovush-chi?
4.Harbir tovushni xarakterlash. Tovush so’zda qaysi harf bilan ifodalangan?
Masalan, kitob so’zi quyidagicha tahlil qilinadi:
1.So’zda ikki bo’g‘in bor. Ikkinchi bo’g‘in – urg‘uli: ki-tób.
2.So’zda beshta tovush, beshta harf bor.
3.So’zda ikki unli tovush, uch undosh tovush bor.
4. k undosh, jarangsiz, k harfi bilan ifodalangan
iunli tovush, i harfi bilan ifodalangan
t– undosh tovush, jarangsiz, yozuvda tharfi bilan ifodalangan
ounli tovush, oharfi bilan ifodalangan.
b undosh tovush, jarangli, b harfi bilan ifodalangan
Tovush-harf tomonidan to’liq bo’lmagan tahlildan so’zning yozilishini tushuntirishda ham, orfoepik to’g‘ri talaffuzni o’rgatish maqsadida ham foydalaniladi. Masalan, maktab so’zi oxirida b undoshi p tarzida talaffuz qilinadi, jufti bor undosh, tekshiramiz: maktabim – maktab, b harfi yoziladi.



Download 35,03 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish