8 ekonomika bilim tiykarlarí

ERKIN ISKERLIK

TIKKELEY TÓLEM XÍZMETLERI
Kompyuter texnologiyalariniń rawajlanıwı ná- tiyjesinde házirde plastik kartalar tólew quralları sıpatında qollanılıp atır. Plastik kartalar zama- nagóy tólew quralı esaplanadı. Kartalar elektron qurılma bolıp, oǵan pul iyesi, pul muǵdari hám qaysı bankte saqlanıp atırǵanlıǵı haqqında maǵlıwmatlar kiritilgen boladı. Plastik karta arnawlı qurılma (terminal)ǵa jalǵanıp, zárúr pul muǵdarı tutınıwshınıń banktegı esap betinen tólewdi qabıl qılıp atırǵan shólkem esabına ótkeriledi. Kartadan basqalar paydalanıwdıń al- dın alıw maqsetinde ol karta iyesi tárepinen
«gilt» — arnawlı kod penen qorǵalǵan boladı hám onı tek usı «gilt» ti bilgen ǵana ashıwı múmkin. Sonday-aq, plastik kartalardaǵı pulıńızdı kerek bolǵanda bankomat depa atalıwshı qurılmalardan paydalanıp naq pulǵa aylandırıp alıwıńız múmkin.
Plastik kartalar menen tólemlerdi ámelge asırıw búgingi kúnde hár bir puqara ushın ádetiy halǵa aylanıp barmaqta. Buǵan sebep olar qarıydar ushın qolay tólem quralı ekenligi bolıp, naq pulǵa bolǵan talaptı sezilerli dárejede kemeytiredi. Mámleketimizde plastik kartalar arqalı tek ǵana tólemlerdi ámelge asırıwdı emes, bálkim kredit alıw imkaniyatın hám beredı.


Qádriyatlar!
Eramizdan aldınǵı IV—III ásir de mámleketimiz aymaǵında altın, gúmis, mıstan draxma hám tetradraxma dep atalǵan teńgeler aylanısa baslaǵan. Bul pullar Termiz, Taxtasangin, Denov, Kampirtepa, Afrosiyobda alıp barılǵan arxeologiya qazılmalar waqtında tabılǵan.


Ekonomika rawajlanıwı hám texnologiyajedallesıwı nátiyjesinde jer júzinde, usı tiykarda Ózbekstanda hám elektron sawda iskerligi rawajlanbaqta. Bul bolsa óz náwbetinde tólemlerdi bankler arqalı izbe-izlik tárizde ámelge asırıwdan mobil, tezlik, isenimli tólemlerge
ótiwdi talap qıladı. Yaǵnıy, dástúriy tólew sistemasına úzliksiz, jańa tólew sistemaları jaratılıwı kún talabına aylanbaqta.
Bunday úzliksiz tólew sistemalarinan eń qolayları — bul mobil telefonlar quralında isleytuǵın hám barlıq f inanslıq talaplarǵa mas keletuǵın tólew sistemaları esaplanadı.
Bul sistema boyınsha qarıydar tovar yaki xızmet ushın tólewdi ámelge asırıw ushın naq, pul ótkeriw, chek yaki plastik kartadan emes, bálkim óziniń mobil telefonınan paydalanıwı múmkin.
Bunday sistemalardıń payda bolıwı hám rawajlanıwına sebep olardıń hámmebapliǵi, apıwayı hám isenimli ekenliginde. Bul bolsa óz náwbetinde úlken mobil f inanslıq xızmetler bazardıń payda bolıwına sebep bolıp atır.
Bunday sistema quralında hár qanday shaxs banked arnawlı esap nomeri ornına «elektron hamyon» dep atalıwshı elektron esap nomerınde óz pulın saqlawı hám sawıwı múmkin.
Mobil telefon ápiwayı baylanıs hám axborat quralınan naq hám naqsiz puldı saqlaw, ótkeriw, qabıl qılıw, tovar satıp alıw, májbúriy tólemlerdi hám sociallıq tólemlerdi ámelge asırıw quralına aylanıwı hám úzliksiz tólem sistemalarınıń qásiyetlerinen esaplanadı.
O‘zbekstanda bul tarawda sońǵı jıllarda úzliksiz say-háreketler ámelge asırılmaqta. Tiykarınan, bul tarawdaǵa tiyisli nızamshılıq hújjetler qabıl qılınıp atır hám zárúr infradúzilmeler qáliplesip atır. Mobil telefon arqalı kommunal tólemler ámelge asırılıp atırǵanı, ayırım xızmetler ushın pul ótkerilip atırǵanı hám úzliksiz sistemalar mámleketimizde jolǵa qoyılıp atırǵanın ańlatadı.