|
májbúriylik, bul principke tiykarınan salıqlar barlıq puqaralar ushın májbúriy tólew esaplanadı.
anıqlılıq principi boyınsha, salıq hám basqa májbúriy tólemlerdi qansha muǵdarda, qanday tártipte tólew túsinikli etip kórsetilgen bolıwı kerek;
ádillik principine tiykarınan salıq salıw ulıwmalıq bolıp, salıq sesteması jeńilliklerin belgilew sociallıq ádillik principine tuwrı keliwi hám adamdı kemsitiwge jol qoyılmaydı;
jekkelik principi boyınsha, salıq sisteması Ózbekstan Respublikasınıń aymaǵında barlıq salıq tólewshilerge birdey esaplanadı;
ashıq-aydınlıq principi boyınsha, salıq salıwdı tártipke salıwshı hár qanday normativ-huqıqıy hújjetler rásmiy basılımlarda járiyalanıwı shárt;
salıq tólewshiniń haqlıǵı principi boyınsha, salıqqa baylanıslı hújjetlerde anıqlanǵan hár qanday qáte salıq tólewshi paydasına sheshiledi.
Salıq qatnasıqlarında eki tárep — salıq tólewshiler hám salıq óndiriw- shiler qatnasadı. Salıq óndiriwshi tárep te salıq qatnasıqları subyekti esaplanıp, oǵan mámleket tárepinen salıq óndiriwge wákillik berilgen organlar kiredi. Mámleketlik salıq xızmeti, bajıxana, finans shólkemleri mámlekettiń wákillik organı esaplanadı.
Salıq obyekti dep salıq tólew lazım bolǵan dáramat, mal-múlk yamasa tovarǵa aytıladı. Ámelde salıq tólewi salıq obiektine qaratılǵan boladı. Salıq obiekti iyesi bolsa bul salıqtı tólewge lazım boladı. Salıqtıń uluwma muǵdarı salıq salıw stavkasına baylanıslı. Salıq salınatuǵın obiektler dáramat, múlk yamasa tovarlar túrli ólshem birliklerinde ólshenedi.
Hár bir salıqqa tartılatuǵın obyekt túrine mámleket tárepinen ayrıq- sha salıq sıpatında tóleniwi kerek bolǵan muǵdar belgilenedi. Bul muǵdar salıq stavkası dep júritiledi.
Salıq subyektleri — salıq tólewshiler hám salıq óndiriwshiler.
Salıq obyekti — salıq tólewi lazım bolǵan dáramat, mal-múlk yamasa tovar.
Salıq stavkası, qatań — pul birligine, salıstırmalı — procentlerde beriliwi múmkin. Máselen, 2010-jıl yanvar ayında avtotransport iyeleri satıp alǵan hár bir litr benzin ushın 160 swm qatań salıq tólegen. Qosılǵan qun salıǵı bolsa jámi jaratılǵan qosımsha qun nırqınıń 20 procenti muǵdarında, yaǵ- nıy salıstırmalı stavkada belgilengen.
Salıq stavkaları salıqqa tartılatuǵın dáramat obyektiniń muǵdarına qarap:
proporcionalıq, progressivlik, regressivlik túrlerge bólinedi.
Proporcionalıq salıq stavkasında salıqqa tartılıp atırǵan obyekt qanday bolıwına qaramastan, bir túrdegi úleste salıq tóleydi. Mısalı, 2019-jıl
1-yanvardan baslap kárxananiń mal-múlkiniń qunı kóp yamasa az bolıwına qaramastan óndiriletuǵın mal-múlk stavkası 2 procentti quraydı.
Salıq stavkası — salıq obyektiniń hár bir birligi ushın mámleket tárepinen belgilengen norma.
Progressiv salıq stavkasında dáramat obyekti kóbeyiwi menen stavkası da kóbeyip baradı. Bul salıq stavkası 2019-jılǵa shekem mámleketimizde tek ǵana f izikalıq tárepler dáramatlarınan óndiri- letuǵın salıqta qollanıladı. 2019-jıl 1-yanvardan baslap bul salıq stavkası hám ózgermes 12 % stavkasına almastırıldı.
Regressiv salıq stavkasında bolsa dáramat ósip barıwı menen salıq stavkası azayıp baradı.
Salıq tólewshi degende tek ǵana adamlar — puqaralar, emes bál- kim kárxanalardı da tu’siniw mu’mkin. Sebebi olardıń hár birinen óndiriledi. Puqaralar hám kárxanalar tóleytuǵın Salıqlar biri-birinen ayırmashılıqqa iye.
Olar tóleytuǵın Salıq túrlerin tómendegishe keltirip ótemiz:
Mámleket puqaralardan, yaǵniy f izikalıq shaxslardan dáramat salıǵı, mal-múlk salıǵı hám jer salıǵı óndiriledi.
Kárxanalardan, yaǵnıy yuridikalıq shaxslardan alınatuǵın salıq túrle-rine: kárxana paydası (dáramati)nan tólenetuǵin salıq, aksiz salıǵı, kárxana mal-múlkinen tólenetuǵin salıq, jer salıǵı, qosımsha qun salıǵı, tábiyiy resurslardan paydanlanǵani ushın tólenetuǵin salıq hám basqalar kiredi. Mámleketimiz nızamlarına muwapıq shólkem- lestirilgen kárxanalar, f irmalar, islep shıǵarıw hám xızmet kórsetiw mákemeleri yuridikalıq shaxslar esaplanadı.
Fizikalıq tárep — Ózbekstan Respublikası puqaraları, shet el puqaraları hám puqaralıǵı bolmaǵan adamlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
