8 ekonomika bilim tiykarlarí

jaǵday. Qalanıń qorshaǵan ortalıǵın qorǵaw komitetiniń pikiri boyın- sha, avtobus bileti nırqınıń joqarı etip belgileniwi, qalada jeke transport qurallarınıń qatnawınıń kóbeyiwine alıp keledi. Al, bul bolsa qala hawasınıń jáne de pataslanıwına sebep boladı. Sonıń ushın komitet sizden jol haqını kemeytiwdi soramaqta. Siziń buǵan juwabıńız qanday boladı?

jaǵday. Avtobus aydawshılarınan biri siz benen básekilesiwge bel bayladı. Ol eski avtobustı satıp alıp, eń qatnawı kóp baǵıtta xızmet kórsete basladı. Onıń bul háreketine siz qanday juwap bergen bolar edińiz?

jaǵday. Siziń atıńızǵa kóplep shaǵım xatları kele basladı. Olarda avtobuslardıń keshigip júrip atırǵanı, kórsetilip atırǵan xızmetlerdiń sapasınıń tómenligi siz shaǵım xatlarına juwap sıpatında qanday sharalar kórgen bolar edińiz?

Aldınǵı temada báseki hám onıń payda bolıwı ushın kerek bolǵan shárayatlar haqqında sóylesken edik.
Taza báseki bazarına mısal etip awıl xojalıǵı ónimleri satılatuǵın diyqan bazarların, kúndelikli zárúrlik zatlar satılatuǵın usaqlap satıw dúkanların kel- tiriw múmkin. Bul bazarlarda belgili bir túrdegi tovar túri júdá kóp satıwshılar
tárepinen satıladı. Bul bazarlarda nırq erkin bolıp, birde-bir satıwshı nırq ústi- nen qadaǵalaw júrgize almaydı. Sonday-aq, bul bazarlarǵa kiriwge tosqınlıq joq, qálegen waqıtta qálegen satıwshı usı bazarlarda óz jumısın baslawı mumkin.


Taza báseki bazarı — belgili bir tovar túri júdá kóp satıwshılar táre- pinen satılatuǵın, basqa satıwshılardıń kiriwi ańsat hám nırq erkin
bolǵan bazar.
Ádette, júdá az sandaǵı bazarlar taza báseki qásiyetlerine iye boladı. Olar qanday da bir dárejede monopoliyalasqan boladı.


Monopoliya — (greksheden «jeke sataman» degen maǵananı ańlatadı) — bazardıń belgili bir túri jeke satıwshı tárepinen satılatuǵın, basqa satıwshılardıń kiriwi ju’dá qıyın bolǵan jaǵdayı.
Bazarlar monopoliyalasıw dárejesine kóre, tómendegi izbe-izlikte jaylas-
qan tórt túrge bólinedi: