|
Real dáramat — nominal dáramattıń belgili bir jıldaǵı nırqlarǵa salıstırǵandaǵı qunı.
Insannıń ekonomikalıq qádir-qımbatı ne menen ólshenedi dep oylaysız?
Insannıń ruwxıy baylıǵı degende neni túsinesiz? Onıń insan kapitalı — ekonomikalıq qádir-qımbatındaǵı ornı haqqında ne ayta alasız?
Baylıq ne? Qanday adamdı bay dep ataw múmkin?
Jeke múlkten alınatuǵın dáramatqa mısallar keltiriń.
Nominal hám real dáramattıń parqın aytıp beriń.
Dáramatlar teńzisliginiń abzallıq hám kemshilik táreplerin sanań.
Bunı yadta saqlań!
Hár qanday adamda yaki kárxanada belgili muǵdardaǵı múlk boladı.
Múlktiń shaxsıy, jámáátlik, davlat va jeke túrleri menen parqlanadı.
Mámleketlik múlk hám barlıq milliy múlkler xalıq ushın xızmet etedi.
Bazar ekonomikasında jeke múlk jetekshi orın tutadı.
Menshiklestiriw arqalı múlk haqıyqıy iyesine tapsırıladı.
Bunı yadta saqlań!
Insannıń ekonomikalıq qádir-qımbatı (baylıǵı) — onıń insanıylıq hám materiallıq kapitallarınıń jıyındısı menen ólshenedi.
Miynet resursı — is haqı, tábiyiy resurs — renta, kapital resurs —
procent (dividend), isbilermenlik — payda kórinisinda dáramat keltiredi.
Nominal dáramattıń sol jıldaǵı nırqlarda esaplansa, real dáramat alınǵan belgili bir jıldaǵı bahalarda esaplanadı.
Dáramattıń real muǵdarı onıń jıllar boyınsha qay dárejede ózger-
genligin anıqlawǵa járdem beredi.
|
| |
Pulıńızdı qaltańızda saqlań!
|
Joqarıda keltirilgen súwretlerde hár túrli mákemeler pulıńızdı top- lawǵa yamasa siz ushın paydalı bolǵan iske jumsawıńız ushın óz xızmetlerin usınıp atır. Aytayıq siziń 2 000 000 sum pulıńız bar hám onı qanday da bir ózińiz ushın paydalı is ushın jumsamaqshısız.
Hár bir usınıstı hár tárepleme úyrenip shıǵıń hám olardıń unamlı hám unamsız táreplerin talqılap kóriń.
Qaysı bir usınıs kóbirek dáramat (payda) keltiredi?
Hár bir usınıstan keliwi múmkin bolǵan paydanı jeke hám jámiyet kózqarasında bahalań?
Qaysı bir usınıstıń haqıyqıylıǵına kóbirek isenesiz?
Sheshim qabıl etiw kestesin dúzip, hár bir usınıstı ózińizge maqul keletuǵın ólshemler boyınsha bahalań hám tańlawıńızdıń nátiyjesin aytıń. Nege usı sheshimge kelgenińizdi tiykarlap beriń.
Adamzat ádette, dáramatların birden jumsap jiberiwge háreket etpesten, onıń bir bólegin amanat kórinisinde saqlap qoyatuǵını bolmasa jıynaytuǵını belgili. Jıynalǵan pul bolsa toplanǵan dep ataladı. Bul pul keleshektegi zárúrliklerdi qanaatlandırıw maqsetinde jıynalatuǵın pul bolıp tabıladı.
Fond — keleshektegi zárúrliklerdi qanaatlandırıw ushın toplanatuǵın pul.
Baylıq qanday da bir materiallıq tovar — kóshpes múlk (úy-jay hám imaratlar), qımbat bahalı metall hám taslar, olardan tayarlanǵan taǵınshaqlar, bezeniw buyımları, yaki tikkeley pul qarjıları kórinisinde toplanıwı múmkin. Házirgi kúnde puldı júk arasında yaki sandıqta saqlaw qolaylı emes, sebebi, ol pul iesine hesh qanday payda keltirmeydi. Puldı durıs toplaw da adamnan belgili bir uqıptı talap etedi.
Pul qarjıların saqlawǵa qániygelesken kóplegen mákemeler bar. Bunday kárxanalar qatarında amanat bankleri, qor birjaları, pensiya qorları, qamsız- landırıw kompaniyaları, nesiyege hár túrli tovarlardı satıwshı hám nesiyege úy-jay qurıp satıw menen shuǵıllanıwshı jámiyetlerdi kirgiziwimiz múmkin. Toplanǵan pullardı júzege keltiriw jolı — bul investiciya, yaǵnıy jańa kárxanalardı ashıw yamasa barlıq kárxanalardi modernizaciya ushın jum- saladı. Fond birjasınan belgili bir kárxana aksiyasin satıp alıp, kárxananıń jıllıq paydasınan dividend kórinisindegi dáramat alıwımız múmkin. Inves- ticiyalıq xızmettıń ózine tán tárepi sonnan ibarat, onda jeńisli iskerlik ǵana dáramat alıw imkanın beredı. Kerisinshe tek ǵana paydanı bálki óz
dáramatıńızdı da joǵaltıw hesh gáp emes.
Amanat dep, bankke qarjını toplaw hám kóbeytiw maqsetinde, belgili bir ústeme haqı — procent penen pul qoyıwdı aytadı. Mine, ústeme haq-amanat paydasın tómendegi formula dálillep shıǵarıw múmkin:
Investiciyalar (ong. investments) — jańa kárxanalardı shóklemlestiriw, bar kárxanalardı modernizaciyalaw, jańa texnologiya hám texnikanı ózlestiriw islep shıǵarıwdı keńeyttiriwge baǵdarlanǵan qárejet.
Do'stlaringiz bilan baham: |
