8-amaliy mashg’ulot Mavzu: Kommunikantlar xususiyati va nutq sifati Ishdan maqsad

8-amaliy mashg’ulot
Mavzu: Kommunikantlar xususiyati va nutq sifati


Ishdan maqsad: Nutqiy faoliyat va uning samarali amalga oshishini tadqiq etish. Nutq faoliyatining muvaffaqiyatli bo‘lish sharoiti, o‘rinli, maqbul bo‘lishi va ifoda samaradorligini o‘rganish.


Masalaning qo‘yilishi: Tinglovchi variantda keltirilgan topshiriqlarni bajarishi va natija olishi lozim.
Ushbu amaliy ish davomida quyidagilarni bajarish lozim:

1. 
   Tilshunoslik va pragmatika munosabati yuzasidan savol-javob.
   
2. 
   Berilgan matnni o‘rganib chiqish va uni xulosalash metodi asosida tahlil qilish.
   
3. 
   Mavzu yuzasidan debat.
   
4. 
   Tilshunoslik va pragmatika munosabatini tavsiflash.
   

Matn
Pragmatingvistikaning asosiy g‘oyalaridan biri me'yordagi muloqot qoidalarini o‘rganishdan iborat. Kommunikativ maksimalar muloqotga tegishli axloq qoidalarini namoyon etadi. Ular universal va spetsifik (individual xoslangan) bo‘lishi mumkin. Mazkur yondashuv G.P.Graysning inson va mashina o‘rtasidagi dialogdagi “to‘g‘ri matn” haqidagi qarashlarini aks ettiradi. Bunda olim asosiy 4 qoidani ilgari surgan:
1) Ifodaning ma'lumot uzatishlik darajasi imkoniyat qadar yuqori bo‘lishi zarur (miqdor qoidasi);
2) ifoda yolg‘on mulohazadan iborat bo‘lmasligi lozim (sifat qoidasi),
3) ifoda tabiiy bo‘lishi lozim (munosabat qoidasi),
4) ifoda ikkilangan ma'noga ega bo‘lmasligi, aniq, qisqa va tartibga solingan bo‘lishi lozim.
Ushbu qoidalar muloyimlik, beg‘araz hazil bilan yanada tahrir qilinadi.
Xushmuomalalik 6 qoidadan iborat bo‘lib, bular:
Farosat (o‘zgaga keltirayotgan noqulayliklaring minimum darajada bo‘lsin, toki unga maksimum qulayliklar yarat)
Bag‘rikenglik (o‘zingga minimum, o‘zgaga maksimum darajada qulaylik yarat)
Ro‘yxushlik (o‘zgalarning sen haqingdagi salbiy bahoni minimum darajaga, ularning sen haqingdagi ijobiy bahoni maksimum darajaga keltir)
Kamtarlik (o‘zingni minimum darajada maqta, maksimum darajada aybla)
Kelishuv (o‘zing va o‘zgalar bilan kelishmovchilikni minimumga, o‘zing va o‘zgalar bilan kelishuvni maksimumga chiqar)
Yoqtirish (o‘zing va o‘zgalar o‘rtasidagi antipatiyani minimumga, o‘zing va o‘zgalar simpatiyani maksimumga yetkaz)


Nazorat savollari:

1. 
   Lingvopragmatikaning shakllanishi, tadqiq doirasi haqida gapiring.
   
2. 
   Lingvopragmatikada lisoniy hodisalar tadqiqini sharhlang.
   
3. 
   Lisoniy faoliyatning pragmatik xususiyatlarini izohlang.
   

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Hakimov M. O‘zbek tilida matnning pragmatik talqini: Filol. fan. d-ri ... dis. avtoref. - Toshkent. 2001.
   
2. 
   Safarov Sh. Pragmalingvistika. Monografiya. – Toshkent, 2008. – 318 b.