|
Xujjatlar quyidagicha tavsiflanadi:
1. Tayyorlanish joyi:
ichki (korxonaning ichida tuzilgan) va tashqi (boshqa tashkilotda tuzilgan)
2. Muomala oʻrniga koʻra:
kiruvchi (tashkilotga kelib tushgan), joʻnatma (tashkilotdan yuborilayotgan) va ichki (tashkilotning oʻzi uchun tuzilgan).
3. Masalalar soniga koʻra:
oddiy (bitta masalani qamrab olgan) va murakkab (ikki va undan masalani oʻz ichiga olgan).
4. Ijro etish muddatlariga koʻra:
shoshilinch - belgilangan muddatda tezkor bajariladigan,
shoshilinch boʻlmagan- bajarish muddati belgilanmagan.
5. Kelib chiqishiga koʻra
xizmat xujjatlari - tashkilot manfaatlarini aks ettirgan,
shaxsiy - maʼlum shaxsga oid xujjatlar.
6. Maʼlumotning aks ettirilishiga koʻra:
qogʻoz (yozma, grafik),
foto,
audio,
video,
elektron xujjatlar.
7. Manbasiga koʻra:
Asli — bu ilk bor tuzilgan, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan va imzolangan xujjat.
Nusxa — asl xujjatni absolyut aniq ravishda (nusxa belgisi bilan)qayta yaratish, bu nusxa vakolatli shaxs tomonidan belgilangan tartibda tasdiqlangan boʻladi. Aloxida tartibda tasdiqlanishi lozim boʻlgan xizmat xujjatlarining nusxalariga rahbarning imzosi va muxr qoʻyiladi.
Koʻchirma
Dublikat
Xujjatshunoslikda xujjatlar bir necha jihatlariga, mezonlarga koʻra|
tasnif kilinadi. Tasniflashda mutlaqo bir xil guruxlashtirish mavjud
boʻlmasa - da, ularni bir kadar yagonalashtirilgan xolda guruxlashtirish
mumkin. xujjatshunoslikda ana shu anʼanaga koʻra ish yuritishdagi xujjatlar eng avvalo tuzilishi oʻrniga koʻra tasniflanadi. Tuzilish oʻrniga koʻra ichki va tashqi hujjatlarga farqlanadi.Ichki hujjatlar ayni tashkilotning oʻzida tuziladigan va shu tashkilot ichida foydalaniladigan xujjatlardir.Muayyan tashkilotga boshqa tashkilot yoki ayrim shaxslar toionidan keladigan esa tashqi xujjatlardir.
Xujjatlar mazmuniga koʻra ikki turli boʻladi: 1) sodda xujjatlar
muayyan bir masalani oʻz ichiga oladi; 2) murakkab hujjatlar - ikki yoki undan ortik masalani oʻz ichiga oladi.
Mazmun bayonining shakli jihatidan xususiy, namunaviy va qolipli
yoki trafetli) Xujjatlar farklanadi. Matnning oʻziga xosligi
betakrorligi, hamisha ham bir andozada boʻlmasligi xususiy xujjatlarning asosiy belgilaridir (masalan, xizmat xatlari). Bunday
xujjatlarda ham muayyan doimiy tarkib mavjud boʻlsa-da, bevosita mazmun ayoni bir qadar erkin boʻladi. Namunaviy xujjatlar boshqaruvning muayyan bir xil vaziyatlari bilan bogʻlik. bir-biriga oʻxshash va koʻp takrorlanadigan masalalar yuzasidan tuzilgan matnlarni oʻz ichiga oladi. Qolipli hujjatlar, odatda, oldindan tayyorlangan bosma ish qogʻozlariga yoziladi, bunday xujjatlarda ikki tur axborot aks etadi, yaʼni oʻzgarmas (oldindan tayyor bosma matnda ifodalangan) va oʻzgaruvchan (xujjatni tuzish paytida yoziladigan) axborotlar; shuning uchun bu tur hujjatlarga nisbatan koʻpincha “yozmoq” emas, balki “toʻldirmoq” soʻzi ishlatiladi. Shu oʻrinda aytish kerakki, hujjatlarning qolipli turlari doirasini kengaytirish - ish yuritishni takomillashtirishdagi maqbul yoʻllardan biridir. Chunki bu tur xujjat matnlarini bir xil qilish va xujjat tayyorlash uchun vaqtni tejash imkonini beradi. Qolipli xujjatlar sirasiga, masalan, ish haqi yoki yashash joyi haqidagi maʼlumotnomalar, dalolatnomalar, xizmat safari guvohnomalari va boshqa koʻplab xujjatlarni kiritish mumkin.
Xujjatlar tegishlilik jihatiga koʻra, xizmat yoki rasmiy xujjatlar va shaxsiy hujjatlarga ajratiladi.. Xizmat hujjatlari tayyorlanishiga koʻra muasssasa yoki mansabdor shaxsga tegishli boʻlsa, shaxsiy hujjatlar yakka shaxslar tomonidan yozilib, ularning xizmat faoliyatlardan tashqari yoki jamaoat ishlarini bajarish bilan bogʻliq masalalarga tegishli boʻladi ( masalan, shaxsiy ariza, shikoyat va b.)
Xujjatlarning tayyorlanish xususiyati va darajasi ham benihoya muhim sanaladi. Bu jihatga koʻra xujjatlar quyidagicha tasniflanadi: qoralama,asl nusxa,nusxa, ikkinchi nusxa ( dublikat),koʻchirma.hujjatlar dastlab qoralama nusxada tayyorlanadi, bu xujjat muallifi yaʼni tayyorlovchining qulyozma yoki kompyuterda koʻchirilgan dastlabki nusxasidir. Bu nusxa tuzatilib qayta koʻchirish mumkin. . Asl nusxa bu ilk bor tuzilgan.., belgilangan tartibda tasdiqlangan boʻladi. Nusxa — asl hujjatni absolyut aniq ravishda (nusxa belgisi bilan)kayta yaratish, bu nusxa vakolatli shaxs tomonidan belgilandi.
Aynan nusxa asl nusxaniig barcha xususiyatlarini – zaruriy qismlarining joylashtirilishi, mavjud shakliy belgilar (gerb, yumalok muxr, toʻrtburchak muxr, nishon kabi), matndagi bosma, yozma harf shakllari va shu kabilarni anik va toʻliq aks ettiradi, masalan, fotonusxani yoki kompyuter da chiqarilgan nusxani shu tur hujjatlar qatoriga kiritish mumkin. Erkin nusxada esa hujjatdagi axborot toʻla ifodalansada, nusxa tashki xususiyatlar jihatidan bevosita asliga muvofiq qogʻozga rasmiylashtirish kelmaydi, yaʼni erkin nusxada asl nusxadagi muxr oʻrniga “muhr” deb, im*, oʻrniga “imzo” deb, gerb oʻrniga “gerb” deb yozib qoʻyiladi va x.k. Baʼzan muayyan xujjatga emas, balki uning bir qismiga extiyoj tugʻiladi. Bunday hollarda a xujjatdan nusxa emas, balki koʻchirma olinadi (masala bayonnomadan koʻchirma, buyrukdan koʻchirma va h.k.). Nusxa va koʻchirmalar albatta notarius, xodimlar boʻlimi va shu kabi tegishli tartibda tasdiqlangan taqdirdagina kuchga ega boʻladi. Asl nusxa , yoʻqolgan xollarda xujjatning ikkinchi nusxasi yaʼni dublikat beriladi, asl nusxa bilan bir xil kuchga egadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
