8-Amaliy ish Mavzu. Aylanma harakatni uzatish mexanizmlarining kinematikasini tekshirish

8-Amaliy ish

Mavzu. Aylanma harakatni uzatish mexanizmlarining kinematikasini tekshirish.

Aylanma harakatni o’zatuvchi mexanizmlarni ikki guruxga jratish mumkin.

Ishqalanish kuchlari yordamida harakatni bir bo’g’indan ikkinchisiga o’zatuvchi mexanizmlar. Bularga friktsion va egiluvchi bo’g’inli mexanizmlar kiradi.

Harakatni bir bo’g’indan ikkinchi bo’g’inga ilashish kuchlari yordamida o’zatuvchi mexanizmlar. Bularga tishli, chervyakli, zanjirli va tulqinsimon mexanizmlar kiradi.

Ishqalanish kuchlari yordamida harakatni bir bo’g’indan ikkinchisiga o’zatuvchi mexanizmlarga friktsion mexanizmlar deyiladi.

Mexanizm nomi lotincha “frictio” – ishqalanish so’zidan olingan.

Friktsion mexanizmlarning qo’yidagi turlari mavjud:

a) tsilindirsimon g’ildirakli mexanizmlar;

b) konussimon g’ildirakli mexanizmlar;

v) tezligi bir tekisda sozlanadigan mexanizmlar;

1-rasm a da ko’rsatilgan friktsion uzatma yordamida parallel vallardagi harakatni uzatishda foydalaniladi. Agar o’zaro kesi-



1-rasm

shuvchi vallarning biridan ikkinchisiga harakat uzatish lozim bo’lsa, u holda, konussimon gildiraklardan foydalaniladi (1— rasm, b). Barcha friktsion mexanizmlarni ikki guruxga bulish mumkin: uzatish nisbati doimiy bulgan friktsion mexanizmlar (1— rasm a-b) hamda uzatish nisbati uzgaruvchan friktsion mexanizmlar (2—rasm),. Bunda ishqalanadigan gildiraklarning birining radiusi ish jarayonida uzgaruvchan buladi. Bunday mexanizmlar v a r i a t o r l a r deb ataladi.



2 - rasm. ,
Friktsion mexanizmlar kinematikasi

Uzatish nisbati uzgarmas bulgan friktsion mexanizmlar asosan tekis va ravon, shovqinsiz ishlashni talab qiladigan kinematik uzatma kuproq ishlatiladi. YUqorida qayd etilgan kamchiliklari, xamda tashqi ulchamlarining kattaligi tufayli mashinasozlikda quvvat uzatish uchun friktsion mexanizmlar tishli lmexanizmarga nisbatan kam ishlatiladi.

Agar parallel o’qlarga joylashtirilgan ikkita yumaloq diskning friktsion mexanizm sxemasini qarab chiqsak, bu uzatishlar nisbatni osonlik bilan chiqarish mumkin (3- rasm).

3- rasm.

Friktsion mexanizmda g’ildiraklar orasidagi sirg’anishni hisobga olin-masa, ikkita yumaloq g’ildirakning bir-biriga urinadigan S nuqtasidagi tezligi bir-biriga teng deyish mumkin:


u holda

G’ildiraklar burchak tezliklarning nisbatiga uzatish nisbati deyiladi.

Uzatish tsilindirsimon friktsion mexanizmni uzatish nisbati musbat yoki manfiy ishoralarda bo’lishi mumkin. Musbat ishora birinchi va ikkinchi bo’g’inning aylanish yo’nalishlari bir xil bo’ladi. Aylanish yo’nalishlar qarama qarshi tomonga bo’lsa manfiy ishorada bo’ladi.

Tishli mexanizmlar , bitta oliy kinematik juft va ikkita aylanuvchi quyi kinematik juft uch bo’g’inli mexanizm hisoblanadi. Oliy kinematik juft elementiga qarab tishli mexanizmlarning tishlari nuqta yoki chiziq orqali tutashishi mumkin.

1. 
   rasm.
   

Tishli mexanizmlar mashinasozlikda aylanma harakatni bir valdan ikkinchi parallel joylashgan valga uzatishda hamda aylanma harakatni ilgarilama harakatga aylantirishda keng ravishda qo’llaniladi (1-rasm, a va b).

Vallarning geometrik o’qlari fazoda kesishadigan mexanizimlarga konussimon tishli mexanizamlar deyiladi.

Ilashish belgisi bo’yicha tashqi va ichki ilashish mexanizmlariga bo’linadi.

Tishlarning joylashishiga qarab to’g’ri tishli, qiya tishli va shevron tishli mexanizmlarga bo’linadi.

Konstruktsiyasiga qarab ochiq yoki yopiq mexanizmlarga bo’linadi. YOpiq tishli mexanizmlarga reduktorlar deyiladi.

Vallarning geometrik o’qlari fazoda ayqash joylashgan bo’lsa cherviyakli yoki ventli mexanizmlar bo’ladi.

Ikkita tishli tsilindrik g’ildirakdan iborat mexanizm quyidagi talabga javob berishi kerak:

Ikki bo’g’in orasidagi uzatish nisbati uzgarmas u₁₂ = const bo’lishi uchun ularning tishlarini profillari tegishib turgan R nuqta markazlarni tutashtirib turuvchi chiziqda yotgan bo’lishi shart va unga o’tqazilgan umumiy normal NN markazlarni tutashtiruvchi chiziqni burchak tezliklarining nisbatiga teskari proportsiyanal bo’laklarga bo’ladi.

Bunga ilashishning asosiy qonuni deyiladi.

Ilashishning asosiy qonunini ta`minlaydigan egri chiziqlar juda ko’p lekin amalda tayyorlanishi aniq va onson evolventa profili tishli g’ildiraklar jaxon mashinasozligida keng kulamda qo’llaniladi.