8- tajriba ish Mavzu: Tog’ jinslari (ruda) namunalarining zichligini aniqlash. Ishning maqsadi

8- Tajriba ish

Mavzu: Tog’ jinslari (ruda) namunalarining zichligini aniqlash.

Ishning maqsadi: Cho’kindi, magmatik va metamorfik tog’ jinslari (ruda ) namunalarini zichligini aniqlash orqali, tog’ jinslari fizik xususiyatlari to’g’risida nazariy bilimlarni mustahkamlash.

Tog’ jinslarining asosiy fizik xususiyatlaridan biri, bu tog’ jinslarini tabiiy zichligidir. Bu xususiyat ko’pgina tog’ – kon xisob – kitob ishlarida qo’llaniladi. Masalan, kon lahmlarini ishlab chiqarish ishlarida, kon lahmlarini mustaxkamligini hisoblashga, tog’ jinslarini mexanik xususiyatlarini aniqlashda va boshqa ishlarda.

Odatda qoyali qattiq, cho’kindi, magmatik va metamorfik tog’ jinslarini

(va rudalarini ) zichligini quyidagi usullarda aniqlanadi:

1. 
   Maxsus tarozilarda og’irligini o’lchash usuli. Bu usulda asosan o’lchanayotgan jins
   

namunasini hajmi va uni tabiiy namlikdagi og’irligi o’lchanadi. Bunda asosan jins zichligi uning mineral tarkibi, g’ovvakligi va tabiiy namligiga ko’p jixatdan bog’liq.

2. Hajm o’lchash usuli. Bu usul to’g’ri geometrik shaklga ega bo’lgan tog’ jinslarini

zichligini aniqlashda qo’llaniladi. Ayniqsa bu usul qattiq mustaxkam va geometrik

shakl berishda uqalanib ketmaydigan tog’ jinslariga aloqador.

Bizning auditoriya sharoitimizda ikkinchi usulni qo’llash qulay. Chunki, bizda foydali qazilma konlaridan keltirilgan namunalar kub shaklida yoki silindr shaklda tayyorlangan.

Bunday shakllardagi namunalarni hajmini so’ngra uning og’irligini aniqlash mumkin ( 6.1 - Rasm ).

Odatda tog’ jinsini zichligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

ρ= G/ v ; gr / sm³

Topshiriq: Berilgan tog’ jinsi namunalarini zichligini aniqlang ?

Kerakli qurollar:

1. 
   Ish daftari
   
2. 
   Chizg’ich, qalam, ruchka
   
3. 
   Uslubiy ko’rsatma
   
4. 
   Tog’ jinsi namunasi
   
5. 
   O’lchov tarozisi, toshlari bilan.
   

Amaliy ishni bajarish tartibi:

1. O’qituvchi xarbiy zveno ( kichik guruh ) uchun 3 tadan tog’ jinsi namunasini beradi.

2. Namunalarni har birini geometrik o’lchamlarini va hajmini hisoblanadi.

3. Namunalarni har birini og’irligini o’lchanadi ( 0,001 gramm - aniqligida).

4. O’lchov natijalarini quyidagi jadvalga yozish kerak ( 6.1. – jadval )

5. O’lchov natijalarini zichlikni aniqlash formulasiga qo’yib berilgan tog’ jinsini zichligini aniqlash.

Hisobot turi:

Talabalar mashg’ulot yakunida yozma ravishda berilgan tog’ jinslarini genetik turlari bo’yicha tartibga solib so’ngra jadval ko’rinishida hisobot topshiradilar.

Masalan:

Berilgan namunaning nomi granit. Uning geometrik o’lchamlari: balandligi – 5 sm, eni – 5sm, qalinligi – 5 sm ( 6.1. – rasm ). 5sm

5sm

5sm

5 sm
6.1-rasm. Kub
5 · 5 · 5 = 125 sm³ ya’ni namunani hajmi 125 sm³ ni tashkil etdi.

Endi namunani og’irligini tarozida o’lchaymiz va uning og’irligi350 gramni tashkil etdi. Ushbu aniqlangan ma’lumotlarni yuqoridakeltirilgan formulaga qo’yib granit tog’ jinsi namunasini zichligini

aniqlaymiz:

ρ= G/ v = 350 / 125 = 2,8 gr / sm³

bu ma’lumotlarni 6.1 – jadvaliga yozamiz.

T.r. №	Tog’ jinsi namuna-larining nomi	Tog’ jinsi namu- nasini og’irligi, G , gr	Tog’ jinsi namu- nasini hajmi, v , sm³	Tog’ jinsini zichligi, ρ , gr / sm³
1	granit	350	125	2,8
2
3