8- seminar mashg’uloti Mavzu. Raqobat va monopoliya, narxning mohiyati va shakllanish xususiyatlari Seminar mashg’ulotining rejasi

8- Seminar mashg’uloti


Mavzu. Raqobat va monopoliya, narxning mohiyati va shakllanish xususiyatlari


Seminar mashg’ulotining rejasi:
1. Raqobatning moxiyati va ob’ektiv asoslari. Raqobat va monopoliya nazariyasi.
2. Davlat mulkchiligida yuqori monopoliyaning sabablari va xususiyatlari, uning ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari.
3. Raqobat kurashining soxalari: ilmiy-texnikaviy; sanoat ishlab chiqarish; savdo tijorat.
4. O’zbekiston Respublikasining «Tovarlar bozorida raqobat va monopolistik faoliyatni cheklash to’ьrisida»gi qonuni va uning qullash amaliyoti.
5. Narx va uning obektiv asoslari.
6. Narxning turlari va vazifalari.
7. Narxning davlat tomonidan tartibga solinishi. O’zbekistonda davlatning narx siyosati.
Seminar mashg’ulotining maqsadi
Talabalarda raqobatning moxiyati va ob’ektiv asoslari. Raqobat va monopoliya nazariyasi. Tarmoqlararo va tarmoq ichidagi raqobat. Bir tarmoq ichidagi raqobat turlari: sof raqobat va monopolistik raqobat. Oligonopoliya, mononsoniya monopoliya. Davlat mulkchiligida yuqori monopoliyaning sabablari va xususiyatlari, uning ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari. Raqobatlashish usullari: narx yordamida va narxsiz raqobat. Halol (madaniylashgan) va g’irrom (nomadaniy) raqobat. Davlatning monopoliyalarga qarshi tadbiri. Rivojlangan mamlakatlarning monopoliyalarga qarshi qonunchiligi. O’zbekiston Respublikasining «Tovarlar bozorida raqobat va monopolistik faoliyatni cheklash to’ьrisida»gi qonuni va uning qullash amaliyoti. Narx mexnat va kapital sarflarining ifodasi sifatida. Narx talab va taklif, raqobat kuchlarining o’zaro taosiri natijasi. Narx tashkil topishning bozor mexanizmi. Bozor turli nusxalarida narx va ishlab chiqarish xajmining aniqlanishi. Muvozanatli narxlar o’z o’zini bozorli tartibga solishning shart sharoitlariga doir bilimlarni o’rgatishdan iborat.


Asosiy tayanch tushunchalar


Raqobat — bozor sub’ektlari iqtisodiy manfaatlarining to’qnashishidan iborat bo’lib, ular o’rtasidagi yuqori foyda va ko’proq naflilikka ega bo’lish uchun kurashni anglatadi.
Raqobat shakllari — raqobatchilik muhitning yetuklik darajasi bilan farklanib, sof (erkin) raqobat, monopolistik raqobat, monopoliya va oligopoliyani o’z ichiga oladi.
Raqobat usullari — raqobat kurashida qo’llaniladigan vosita va dastaklardan iborat bo’lib, bunda raqobat narx vositasida va narxsiz raqobatlashish usullari orqali amalga oshiriladi.
Narx — bozor iqtisodiyoti sharoitida tovar va xizmatlarning ijtimoiy qiymati va ijtimoiy nafliligining puldagi ifodasidir.
Ulgurji narxlar — ishlab chiqaruvchilar tomonidan tovarlar katta partiyalarda bir yo’la qo’tarasiga sotilganda qo’llaniladigan narx.
CHakana narxlar — tovarlar bevosita iste’molchilarga sotiladigan narxlardir.
Dotatsiyalashgan narx — davlat byudjeti hisobidan maxsus arzonlashtirilgan narxdir.
Demping narx — bozorda o’z mavqeini mustahkamlash va raqiblarini siqib chiqarish uchun foydalanilib, bozorga kirib olish narxi deb ham ataladi.
Nufuzli narx — aholining yuqori daromad oluvchi qatlami xarid qiladigan tovarlarni sotishda qo’llaniladi.
Narx diapazoni — narxlar oralig’idagi farqning puldagi ifodasi.
Erkin narxlar — talab va taklif ta’sirida shakllanadigan narxlardir.

Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar

1. Raqobatning moxiyati va maqsadini tushuntirib bering.

2. Raqobatchilik munosabatlarining rivojlanishi qanday bosqichlardan iborat.

3. Raqobat shakllariga tushuncha bering va ularning xar biriga xos belgilarini ko’rsating.

4. Tarmoq ichidagi va tarmoqlararo raqobatning farqini tushuntirib bering.

5. Narxning iqtisodiy mazmunini uning vazifalari orqali tushuntirib bering. Narx asosiy turlarining qichqa tavsifini bering.

6. Sof raqobat sharoitida narxning tashkil topishi mexanizmini tushuntirib bering.

Tavsiya etilgan adabiyotlar ro’yxati

1. 
   Karimov I.A. Jaxon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi. O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari.-T.: O’zbekiston, 2009.
   

2. 
   Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy isloxotlarni chukurlashtirish yo’lida.-T.; «O’zbekiston», 1995.
   
3. 
   Makkonell K., Bryu S. «Ekonomiks», 8-bob.
   
4. 
   O’lmasov A., SHarifxujaev M. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). T. «Mexnat» , 1995.
   
5. 
   SH.SHodmonov, U.G’ofurov. Iqtisodiyot nazariyasi.-T.: Fan va texnologiya, 2005.-784 b. Adadi 3000.
   
6. 
   A.O’lmasov, A.Vaxobov Iqtisodiyot nazariyasi. –T.: SHarq, 2006.-480 b. Adadi 2000.