7398b1cc-0a47-4d0e-b58e-dd2544d80cac pdf

2. Mos manbalarni topish. Matnda tanqidiy munosabatlarni rivojlantirish. 
3.
 Iqtisodiy matnga fakt to‘plash. Ixtisoslikka oid matnga termin tanlash. 
4.Matnni tahrir qilish.   
Ko‘chirmachilikning salbiy oqibatlari. 
 
Matn 
ma’lum 
fikrlar 
yig‘indisi 
hisoblangan nutq, nashrdan chiqqan asardir. 
U  o‘ziga  xos  asar  hisoblanishi  va 
mazmuniga  ko’ra  ilmiy,  rasmiy,  badiiy  va 
hokazo, yoki hujjat xarakteriga ega bo‘ladi. 
Matn  ikki  xil  ko‘rinishda      bo‘ladi: 
dialogik  va  monologik.  Dialogik  matn  ikki 
va  undan  ortiq  suhbatdoshning  turlicha 
mazmundagi  fikr-axborot  almashinuvidan 
iborat. 
Dialogik  matn  tarkibida  so‘roq  olmoshlari,  muomala  odobiga  oid  so‘z  va 
iboralar,  yuklamalar,  undovlar,  kirish  so‘zlar  keng  qo‘llanadi.  Bunday  matndagi 
gaplar, asosan, sodda gaplardan tashkil topadi, sodda gaplarning bir tarkibli turlari, 
to‘liqsiz gaplar, so‘z-gaplar faol ishlatiladi. 
Ma’lum voqelik 
haqida tasavvur 
((ma’lumot) beradigan 
bir yoki bir necha 
sintaktik birliklardan 
tashkil topgan nutqiy 
butunlik matn 
hisoblanadi. 

---

116 
 
 
 
 
 
 
  
 
Tavsifiy(monologik)  matn  so‘zlovchi  yoki  yozuvchi  tomonidan  bayon 
etilgan voqea-hodisa, narsa yoki shaxs tasviri, tavsifi yoxud xabar, ma’lumot 
bayonidir. Maqola, insho ham tavsifiy matnning bir turi sanaladi. 
Matn  tilini  ilmiy  o‘rganishda 
undagi  tovush(harf)  va  mazmun 
munosabatiga 
alohida 
e’tibor 
qaratish  kerak.  Matn  tilshunosligi 
ilmiy  jihatdan  boshqa  tilshunoslik 
sohalaridan 
farq 
qiladi. 
Tilshunoslik, 
umuman, 
tilda 
fonema  (tovush),  morfema  (eng 
kichik 
ma’nodorbirlik), 
so‘z 
(tilning  asosiy  markaziy  birligi), 
so‘z  birikmasi  va  gapni  birliklar 
sifatida  ajratib,  ularni  fonologiya, 
morfologiya,  leksika,    sintaksis  va 
stilistika  kabi  til  bosqichlarida 
o‘rganadi. 
Ikki  kishi  o‘rtasidagi  dialog  -  nutq  savol-javob,  buyruq-javob, 
xabar-e’tiroz  kabi  mazmunlarda  bo‘lib,  fikr  xususidagi  tasdiq  yoki 
inkorni, ziddiyat yoki munozarani ifodalaydi. Ko‘p kishilik dialoglarda 
suhbat  mavzusi  savol-javobdan  iborat  bo‘lmay,  o‘rtaga  tashlangan 
savol, taklif, da’vat, biror xabar, dalillar bilan xulosalanadi.
 
Dialogik 
matn so‘zlashuv uslubi va badiiy uslubga xosdir. 
 
 
Ma’lum voqea-hodisalarga, narsa 
va  shaxslarga  oid  fikr-mulohaza 
bildirish, 
ularni 
badiiy-tasviriy 
vositalar 
yoki 
dalillar 
bilan 
ta’riflash, 
izohlash, 
isbotlash, 
asoslash 
tavsifiy 
matnga 
xos 
xususiyatlardandir.  Shuning  uchun 
bunday 
matnda 
belgi-xususiyat 
ifodalovchi  so‘zlar,  atamalar,  modal 
so‘zlar, fe’lning funksional shakllari, 
ravishlar  faol  qo‘llanadi.    Tavsifiy 
matn  yaratishda  uyushiq  bo‘laklar, 
ajratilgan  gap  bo‘laklari,  atov 
gaplar,  sodda  gaplar,  qo‘shma  gap 
ko‘rinishlaridan 
ham 
keng 
foydalaniladi. 
 

---

117