7-njy tema. ÝÖnekeý SÖzlemleriň GÖRNÜŞleri. Doly sözlemler meyilnam a: Doly sözlemler we olaryň görnüşleri

3. Bütewi (sintetik) sözlemler. Häzirki zaman türkmen dilinde käbir sözlemler özleriniň gelmeli agzalarynyň erli-erinde bolmagyna garamazdan, sözlemleriň adatdaky düzülişlerinden tapawutlanýarlar. Bularyň eýesini ýa-da habaryny aýry-aýrylykda derňemek kyn, çünki bu hili sözlemlerdäki sözler köplenç bütewiligine bir oý-pikir aňladýar-lar. Munuň ýaly sözlemlerde grammatik taýdan eýe bolup bilmeýän forma eýe, habar bolup bilmeýän forma hem habar bolup gelýär. Bu ýagdaý beýleki türki dillerde-de duş gelýär.
4. Logiki sözlemler. Türkmen dilinde käbir ýagdaýlarda sözlemiň eýesi we habary tutuş sözlemdäki sözleri öz içine alýar, ýagny sözlemiň birnäçe bölegi eýe, birnäçe bölegi hem habar bolup gelýär. Şonda sözlemde eýe rolunda gelen sözler bilen habar rolunda gelen sözleriň iki tarapy hem deň bolýar. Şoňa görä-de şol iki tarapyň haýsysy sözlemiň öňüne geçse, eýe hasaplanýar. Olaryň bir-biriniň erini çalşyranda-da, şol sözlemiň pikir aňladyş manysy esasag öňküligine galýar. Ýöne şol sözlemiň soňy kem işligiň affiksleri bilen gutarsa, onda eýýäni habar etmek üçin, şol affiksi goşmaly bolýar. Buh ili sözlemlerde habar esasan isimlerden bolýar. Aşakdaky mysallarda eýe bilen habaryň erle-rini çalşyryp göreliň.
Meselem:
Habarçylar-jemgyetçilik pikirini beýan edijilerdir.
Seniň göz ýaşyň - meniň bagrymyň awusy. We ş.m.

2. Eýesiz, eýesi näbelli we at sözlemleri

Eýesiz sözlemler. Käbir sözlemlerde sub`ekti görkezýän söz bolmaýar we şonuň barlygy hem güman edilmeýär. Emma käbir ýagdaýlarda bolsa habaryň üsti bilen sub`ektiň barlygy logik taýdan güman edilse-de forma taýdan şol söz eýäni görkezip bilmeýär. Şeýle sözlemlere eýesiz sözlem diýilýär. Hakykatda buhili sözlemlerde hem hereketi ýüze çykarýan zat duýlup, logik taýdan seredieniňde, eýe bolup biljek söz bar. Meselem, «köp oturulýar» diende, şol oturmaklyk hereketiň kimdir biri tarapyndan ýüze çykarylandygy belli bolýar, emma şol hereketi ýüze çykaran düşünjäni görkezýän söz sözlemiň içinde-de, daşynda-da özüni aktiw suratdagörkezip durmaýar. Buh ili sözlemler bir hereketiň umumy ýagdaýda adat boýança ýüze çykarylýandygyny görkezýärler.