7-mavzu: yosh oilalarning ijtimoiy va psixologik muammolari maqsad

sog’lom turmush tarzi bu
– har bir insonning ma’naviy, aqliy, ruhiy va 
jismoniy xususiyatlarga ega bo’lishga harakat qilishidir. Agar inson o’z hayotini faol 
harakatlanish rejimiga sola olsa, kun tartibini ongli belgilay olsa, ovqatlanish, mehnat 
qilish yoki dam olish tartiblarini to’g’ri tashkil eta olsa, gigiena qoidalariga rioya qilgan 
holda zararli odatlardan o’zini tiya bilsa, atrof-muhitga ehtiyotlik va sarishtalik bilan 
qarab, oilada va yonidagi qo’ni-qo’shni, yaqin qarindoshlar bilan tinch-totuv yashashga 
imkon beruvchi muomala madaniyatiga ega bo’lsa va sog’lom farzandning tug’ilishiga 
eng avvalo o’zi mas’ul ekanligini tushunsa, unda sog’lom turmush tarzi haqida 
tasavvurlar mavjud, deyish mumkin. 
Bugungi kunda butun dunyoda salomatlik va sog’lom turmush tarziga katta e’tibor 

---

berilmoqda. Masalan, amerikalik olimlar bu narsaga panja ortida qarash nimaga olib 
keladi, degan savolga ko’proq ularni agressiv xulq-atvor bilan bog’lamoqdalar. Ya’ni, 
odam urushqoq, salga tajang bo’ladigan, sabrsiz bo’lib qoladi. Bu narsa oxir oqibat 
giyohvandikka berilish, ichkilikka ruju qo’yish, oilada er-xotin o’rtasida nosog’lom 
munosabatlarning kelib chiqishi, ayolga nisbatan zug’umning ortishi, sportga nisbatan 
befarqlik, shaxslararo ziddiyatlarni keltirib chiqaradi. 
Respublika “Oila” ilmiy-amaliy markazi olimlari 2000 yillarning boshida 
O’zbekiston xududidagi qishloq oilalari a’zolarining sog’lom turmush tarzi borasidagi 
savodxonligini maxsus tadqiqot doirasida o’rgandi. Xorazm, Qashqadaryo, Surxondaryo 
viloyatlari va Qoraqalpog’iston Respublikasidagi 600 dan ziyod xotin-qizlar bilan suhbat 
va so’rovlar o’tkazildi. So’raluvchilarning aksariyati tug’ish yoshidagi ayollar bo’lib, 
ularning fikrlarini umumlashtirib tahlil qilinganda, oilali ayollarning 21%i va 
erkaklarning 9,9% surunkali kasalliklarga chalingan ekan. So’raluvchilardan 53,3%i 
faqat kasal bo’lgandagina vrachga murojaat qiladi, qolganlari vaqti-vaqti bilan murojaat 
qiluvchilardir. Demak, ko’pchilik betob bo’lib qolganlagina vrachga murojaat qiladi, 
hattoki, kasal o’tib ketgandan keyin vaqt topadiganlar ham kam emas. Demak, sog’lom 
turmush tarziga aloqador tibbiy madaniyatimiz borasida o’ylashga arziydigan muammo 
bor. 
Shu bois ham, sog’lom turmush tarzi kategoriyasi ko’proq ijtimoiy kategoriya 
bo’lgani Markaz olimlari so’raluvchilarning tibbiy-gigienik ma’lumoti darajasini 
o’rgandilar. Masalan, “O’z farzandlaringiz bilan tibbiy-gigienik mavzuda suhbatlashib 
turasizmi?” degan savolga barcha so’rluvchilarning 62,6% ijobiy javob bergan bo’lsalar, 
umuman gaplashmaydiganlar 19,8%ni tashkil etdi. Bu o’ylantiradigan holat, albatta. 
Lekin tibbiy bilimning zaruratini anglaydiganlar qishloq aholisi o’rtasida ortib bormoqda. 
Masalan, so’raganlarimizning 82% “Har bir kishi tibbiy bilimga ega bo’lishi kerak” deb 
hisoblaydi. Shunisi e’tiborga molikki, o’rganilgan guruhdagilarning 87,7 foizida birinchi 
farzandlari qolgan keyingilariga nisbatan ko’proq xastalangan. Demak, yosh ona bolasini 
parvarish etish malakasiga, tajribasiga ega bo’lmaganidan tez-tez kasal qilib qo’yadi. 
Aynan o’shalar tibbiy savodxonlikka muhtojdir. 
Albatta, sog’lom turmush tarzi tushunchasi har insonda o’ziga xos tarzda shakllanar 
ekan. Respondentlarga “Sog’lom turmush tarzini qanday tushunasiz?” deb savol bilan 
murojaat qilinganda, ko’pchilik, ya’ni so’ralganlarning salkam 41%i uni “atrof-muhit 
tozaligi” bilan, 37,3% i “to’g’ri, ratsion bo’yicha ovqatlanish” bilan, qolganlar – “o’z 
vaqtida uxlash”, “sport bilan shug’ullanish” (28,4%), “chekmaslik, ichmaslik” kabilar 
bilan bog’lashdi. 
Albatta, bu kabi sog’lom turmush tarzi bilan bog’liq tasavvurlar shakllanadi, kerak 
bo’lsa, tarbiyalanadi. Sog’lom turmush tarzi haqidagi tushunchalarni qaerdan olish 
mumkinligini o’rganilganda, tabiiy, OAVning o’rni va roli katta ekanligi ma’lum bo’ldi. 
Ayniqsa, xotin-qizlarning fikricha, televideniening roli katta (72,6%), gazetalar – 
ikkinchi o’rinda – 57,5%, jurnallar – 46,3% va radio – 31,2%. Demak, bu manbalardagi 

---

axborot va ma’lumotlarning xalqbop, ommabop bo’lishiga alohida e’tibor berish, mahalla 
guzarlarda radio eshittirishlari va davriy gazeta, jurnallarning vaqtida berilishiga alohida 
e’tibor berish lozim. Demak, sog’lom turmush tarzi to’g’risida har bir yosh avlodda 
shakllanadigan bilimlar, tasavvurlar va ularning amaliy turmush tarkibida ongli xatti-
harakatga aylanishi ko’plab ijtimoiy muammolarni echishga imkon beradi. Shuning 
uchun ham bugun xalq o’rtasida amalga oshiriladigan targ’ibot va tashviqot ishlarining 
samaradorligini oshirish, buni mafkuraviy va ma’naviy ishlarning tarkibiy qismiga 
aylantirish lozim.
Mustaqil yurtimizda keng quloch yozayotgan bolalar sportini rivojlantirish, oilaviy 
sportni milliy mentalitetimiz xususiyatlariga mos tarzda hayotga joriy etish, mustahkam 
oilada sog’lom turmush tarzini barqarorlashtirishga qaratilgan barcha sa’y-haraktalarimiz 
islohotlarimiz strategiyasiga mos bo’lib, yurtimizda tinchlik, totuvlik hamda 
rivojlanishga, yosh oilalarning mustahkamligiga xissa bo’ladi. Bunda mamlakatimzda 
amalga oshirilayotgan qator hayrli tadbirlar, jumladan nikoholdi tibbiy ko’rikdan kelin va 
kuyovlarni o’tkazish amaliyoti o’zining juda katta ijobiy samarasini berishi tabiiy.