7-mavzu yo‘lovchilarni shahar, shahar atrofi, shaharlararo va xalqaro tashishlar

7-MAVZU

Yo‘lovchilarni shahar, shahar atrofi, shaharlararo va xalqaro tashishlar.

Ma’ruza rejasi

1. Yo‘lovchilarni shahar ichi tashishlarning o‘ziga xos xususiyatlari.
2. Yo‘lovchilarni shahar atrofida tashishlarning o‘ziga xos xususiyatlari.
3. Shaharlararo yo‘nalishlarning turlari.
4. Shaharlararo yo‘nalishda ishlovchi avtobuslarga qo‘yiladigan talablar.
5. Shaharlararo avtobus yo‘nalishlarini tanlash va ularni asoslash.
6. Xalqaro yo‘nalishlarda yo‘lovchilarni tashish.
7. Avtobuslarda xalqaro tashishlarning turlari. Xalqaro yo‘nalishlarni ochish tartibi.


Shahar atrofi, Shaharlararo va xalqaro yo‘nalishlarda yo’lovchilar tashishni tashkil etish
Shahar atrofi yo‘nalishlarida avtobus harakatini tashkil etish
Shahar atrofi yo‘nalishlari Shahar ichi yo‘nalishlaridagi tashishlardan bazi bir o‘ziga xos xususiyatlari bilan farq qiladi. Shahar ichi yo‘nalishlarida yo’lovchilar oqimi asosan kunning soatlari bo‘yicha notekis taqsimlansa, Shahar atrofi yo‘nalishlarida bunday notekislik ko‘proq haftaning kunlari bo‘yicha kuzatiladi. Shahar atrofiga qatnaydigan yo‘nalishlarda dam olish kunlari Shaharda talim olayotgan talabalarning Shahar atrofida joylashgan uylariga ketishi, Shaharning urbanizasiyasini ortib ketishi oqibatida ko‘pchilik Shaharliklarni dam olish kunlari Shahardan qochib Shahardan tashqarida yoki dala hovlilarida dam olish istagi natijasida yo’lovchilar tashish hajmi katta bo‘ladi.
Ayniqsa ertalabki soatlarda shanba va yakshanba kunlari yo’lovchilar oqimi Shahar tashqarisiga yo‘naladi, kechki vaqtlarda yo’lovchilar oqimining ommaviy ravishda Shaharga qaytib kelishi kuzatiladi.
Shahar atrofi yo‘nalishlarida tashish uzunligi Shahardan boshlanib 50 km masofagacha tashkil qiladi.
Aholiga transport xizmatini ko‘rsatish xususiyatiga muvofiq Shahar atrofi yo‘nalishlar quyidagi bir nechta ish tartibiga ega bo‘lishi mumkin:
-sutka, hafta kunlari, oylarning belgilangan davri mobaynida amal qiladigan yo‘nalishlar;
-dam olish zonalari, sport-sog‘lomlashtirish komplekslari, yarmarkalar va shu kabilar faoliyat ko‘ratadigan davrda tashkil etiladigan mavsumiy yo‘nalishlar;
-ishchilar,mutaxassislar va xizmatchilarni ish joyiga va uyga tashish uchun tashkilotlar tomonidan tashkil etilgan maxsus yo‘nalishlar;
-avtobuslar harakatining tashkil qilinishiga qarab oddiy, tezlashtirilgan va ekspress tartibda bo‘ladi;
-ayrim avtobus yo‘nalishlarida qisqartirilgan reyslar kiritilib, tashkil qilinadi.
Shahar atrofi yo‘nalishlaridagi bekatlar yo’lovchilarning u erga xavfsiz va qulay kelishini taminlashi hamda qonun hujjatlari talablarini hisobga olgan holda joylashtirilishi va ular quyidagilarga ega bo‘lishi kerak:
-pavilonni joylashtirish uchun asfaltlangan maydonchalar va yo’lovchilarni bekatga kelishi uchun asfaltlangan yo‘laklar;
-yo’lovchilarning yomg‘ir, qor,shamoldan bekinishi uchun pavilon;
-bekatning nomi yozilgan ko‘rsatkich;
-yo‘nalishlar ko‘rsatkichi, unda quyidagilar ko‘rsatiladi: yo‘nalishshning tartib raqami, ularning oxirgi manzili nomi (qatnov yo‘nalishlari bo‘yicha), harakatlanish oralig‘i 30 minutdan ortiq bo‘lganda ushbu manzildan avtobuslarning jo‘nash jadvali. Yo‘nalishda avtobuslar qatnov oralig‘i 30 minutdan kam bo‘lganda jadval o‘rniga qatnovlar oralig‘i jadvali ko‘rsatilishi mumkin. Unda avtobuslarning birinchi va oxirgi jo‘nash vaqti hamda sutka davrlari bo‘yicha qatnov orliqlari vaqti ko‘rsatilagan bo‘ladi.
Shahar atrofi yo‘nalishlarida to‘xtab o‘tish manzillari yo’lovchilar uchun eng qulay joylarda bo‘lishiva qurilish normalari va meyorlari talablaridan kelib chiqqan holda tashish buyurtmachisi va yo‘l tashkilotlarining tegishli xizmatlari tomonidan amalga oshirilishi kerak. Bunda yo‘nalishlarning oxirgi bekatlarini yo’lovchilarni o‘ziga ko‘proq tortadigan punktlarda, yani temir yo‘l vokzallari va stansiyalari, aeroportlar, bozorlar, metropolitenlarning so‘nggi bektlari yoki Shahar ichi yo‘nalishlarining bosh bekatlarida joylashtirish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Shahar atrofi yo‘nalishlari tartib raqami Shahar yo‘nalishlaridan son qiymati bilan ajiralib turadi. Masalan, Toshkent shahrida Shahar atrofi yo‘nalishlarining tartib raqami «N 150» dan boshlanadi. Shahar atrofi yo‘nalishlarida yo’lovchilar tashish uchun qattiq o‘rindiqli, o‘rindiklar soni oshirilgan, eshiklar soni 2 tadan ko‘p bo‘lmagan, tog‘lik tumanlarda yuqori o‘tuvchanlikka ega bo‘lgan avtobuslardan foyda­laniladi.
Shahar atrofi yo‘nalishlarida tashish haqi chiptachilar va haydovchilar orqali yig‘iladi.
Shahar atrofi yo‘nalishlarida bekatlar oraligidagi masofa aholi zich joylashgan joylarda 700-800 m, siyrak joylashgan joylarda esa 1,5 km ni tashkil qiladi. Bekatlar orasidagi masofa bazi bir sharoitlarda 1,5 km dan ham ko‘p bo‘lishimumkin (masalan,Shahardan tashqarida joylashgan aeroportlarga yo’lovchilani tashishda).
Harakat intervali 10-60 minut va undan ortiq, yo’lovchilarni o‘rtacha tashish masofasi 8-12 km, yo‘nalish uzunligi 15 km dan 50 km gacha bo‘ladi.
Shahar atrofi yo‘nalishlarida tashish hajmi Shahar atrofi va temir yo‘l mikro tarmoqlarining rivojlanishini tahlil qilish natijasida aniqlanadi.
Shahar atrofi yo‘nalishlarida avtobuslarda tashish hajmini quyidagicha hisoblash mumkin:
Q= R_y/l_o‘rt, yo’lovchi;
bunda: R_y - yo’lovchi oboroti (yo’lovchi kilometr);
l_o‘rt- o‘rtacha tashish masofasi, km.
Uzunligi 30 km dan ortiq bo‘lgan avtobus yo‘nalishlarida oxirgi bekatlarda harakatni bir vaqtda boshlash maqsadida shu bekatlarga yaqin joylashgan avto­bus korxonalarini tashishga jalb qilish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Shahar atrofi avtobus yo‘nalishini ochish boshqa tashishlardagi kabi “Avtomobil transportida Shaharda, Shahar atrofida, Shaharlararo va xalqaro yo‘nalishlarda yo’lovchilar tashish yo‘nalishlarini ochish (yopish) tartibi to‘g‘risida”gi Nizom asosida amalga oshiriladi.
Har bir yo‘nalishni ochish haqida qaror qabul qilinishidan avval quyidagi tadbirlarni amalga oshirish ayniqsa bozor iqtisodiyoti sharoitida yaxshi natijalar beradi:
1. Kutiladigan yo’lovchi oqimini aniqlash.
2.Trassani tanlash va yo‘l sharoitlarini o‘rganib chiqish.
3. Avtobus yo‘nalishini kiritish mumkinligi to‘g‘risida texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarni asoslab berish.
4. Oraliq va bosh bekatlarning joylashishini aniqlash.
5. Yo‘nalishni texnik aloqa vositalari bilan jihozlash.
6. Harakatni nozimlik boshqarish usulini tanlash.
7. Yo‘nalishni joylashtirish uchun ochiq tenderlarni tashkil etish va o‘tkazish.
Avtobuslar sig‘imi yo’lovchilar oqimining quvvatiga va tashish turiga qarab aniqlanadi.Shahar atrofi yo‘nalishlarida yo’lovchilarning turib ketishiga ruxsat berilgani uchun avtobuslarni tanlashda turib ketadigan yo’lovchilar soni ham hisobga olinadi. Yo’lovchilar bilan to‘ldirish meyorida texnik ishlatish talablari bo‘yicha avtobus salonining o‘rindiqlari bilan band qilinmagan 1 m² maydoniga 4 ta yo’lovchi, tig‘izsoatlarda 8 ta yo’lovchi to‘g‘ri kelishi ko‘rsatiladi.
Shaharlararo avtobus yo‘nalishlarida o‘rta va katta sig‘amli avtobuslardan foydalaniladi. Maqsadga muvofiq bo‘lgan avtobus turi tanlanganida kam xarajat sarflanib aholiga yuqori saviyada transport xizmati ko‘rsatiladi. Ushbu holat avtobus turi va sig‘imi, yo’lovchi oqimi miqdoriga va xarakteriga, tashish sharoitiga to‘g‘ri kelgandagina kuzatiladi. YUqori tezlikda harakat qila oladigan avtobuslardan faqat yuqori tezlikda xavfsiz harakatni ta’minlaydigan yo‘l mavjud bo‘lgandagina foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Bu yerda yana shuni ham eslatib o‘tish joizki, xalqaro yo‘nalishlarda ham qatnov vaqti 2 sotdan kam bo‘lsa, yo’lovchilarni turib ketishiga ruxsat beriladi, ammo shu bilan birga, bu avtobuslarda albatta bagaj bo‘limi bo‘lishi shartligi ta’kidlanadi.