Shaharlararo yo‘nalishlarda avtobuslarda tashishni tashkil etish O‘zbekiston Respublikasining “Avtomobil transporti to‘g‘risida”gi Qonunining 7-moddasiga binoan Shaharlararo tashishlar jumlasiga Shahar yoki Shahar posyolkasi chegaralari doirasidan 50 km dan ortiq masofada amalga oshiriladigan tashishlar, shuningdek, yo‘nalish masofasidan qat’iy nazar O‘zbekiston Respublikasining ikki yoki undan ortiq viloyati hududida amalga oshiriladigan tashishlar kiradi.
Shaharlararo avtobus yo‘nalishlari viloyatlararo va viloyat ichidagi yo‘nalishlarga ajratiladi.
Viloyat ichidagi Shaharlararo yo‘nalishlarda avtobuslar harakati (yangi yo‘nalishlarni ochish - viloyatlar hokimliklari yoki Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar kengashi hamda viloyatlar va Toshkent Shahar hokimligi departamenti tomonidan, viloyatlararo-Shaharlararo yo‘nalishlarda O‘zbekiston avtomobil va daryo transporti agentligi tomonidan tasdiqlangan jadvallar bo‘yicha amalga oshiriladi.
Viloyatlararo avtobuslarda tashishda yo‘nalish masofasi 300-400 km va undan ortiq bo‘ladi.
Avtobuslarning harakat intervali yo’lovchi oqimi qiymatiga bog‘liq bo‘ladi. Ko‘pchilik holatlarda kuniga bir yoki ikki marta avtobuslar oxirgi bekatdan jo‘natiladi.
Ushbu yo‘nalishlardagi tashishlar hajmi mavsum bilan bog‘liq bo‘lib, yoz oylarida o‘sadi.
Viloyat ichidagi avtobuslarda tashishda yo‘nalish masofasi 100 km gacha va undan ortiq bo‘ladi. Harakat intervali esa yo’lovchi oqimining taqsimlanish xarakteriga qarab 30 minutdan 3-5 soatgacha bo‘ladi.
Shaharlararo avtobus yo‘nalishlarida yumshoq o‘rindiqli, yo’lovchilarga yaxshi qulayliklar yaratilgan avtobuslardan foydalaniladi.
Shaharlararo avtobuslarda tashish hajmi viloyatlardagi (avtonom respublika) avtobus, temir yo‘l, havo va suv transportining o‘tgan 5-10 yil ichidagi haqiqiy rivojlanishini tahlil qilish natijasida aniqlanadi. Bunda yo‘l tarmog‘ining rivojlanishi va obodonlashtirilishi (viloyat, respublika, avtonom respublika), aholisi sonining o‘sishi va mavsumiy notekislikni hisobga olib aholining Shaharlararo avtobus aloqasini muntazam taminlash darajasi hisobga olinadi.
Shaharlararo avtobus yo‘nalishlarida aholining harakatchanligi deb viloyat (respublika, avtonom respublika) aholisining bittasiga to‘g‘ri keluvchi yo’lovchi kilometrga aytiladi. Aholining harakatchanligini aniqlaganda mahalliy sharoitni hisobga olish zarur.
Shaharlararo yo‘nalishlarda qatnaydigan avtobuslarning o‘rtacha sig‘imi o‘tiradigan o‘rindiqlarga qarab hisoblanadi va bu avtobuslarda albatta bagaj uchun bo‘limlar mavjud bo‘lishi kerak.
Haydovchining avtobusni boshqarish vaqti 9 soatdan yoki yo‘nalish uzunligi 400 km va undan ortiq bo‘lganda avtobusda yo’lovchilarni tashishni tashkil etishda avtomobilda haydovchining dam olishi uchun joy jihozlanishi va qatnovga ikki haydovchi yuborilishi kerak.
Shaharlararo avtobus yo‘nalishlarida yo’lovchilar oqimini o‘rganish sotilgan chiptalar asosida amalga oshiriladi.
Yo’lovchilar oqimini o‘rganishda so‘rovnoma, jadval va ko‘z bilan kuzatish usullaridan foydalaniladi.
Shaharlararo avtobus yo‘nalishlarini tanlashda va ularni asoslashda quyidagilar hisobga olinadi:
- Shaharlar orasida yo‘lning mavjudligi, ularning holati, yo‘l qoplamasining turi, obodonlashtirilganligi;
- Shaharlar orasidagi transport qatnovi tafsilotlari va oraliq aholi yashash punktlariga borishi;
- kutilayotgan yo’lovchi oqimi va yo’lovchilarning o‘rtacha yurish masofasi;
- yo’lovchilar oqimining yil mavsumi, oy va hafta kunlari bo‘yicha o‘zgarishi;
- yo’lovchilarning oxirgi bekatga qatnov vaqti, qatnov vaqtining tashish sharoitiga va qulayligiga tasiri;
- shu yo‘nalishda boshqa turdagi transportlarning mavjudligi, tashish vaqti va qulayligi;
- avtobus yo‘nalishi bo‘yicha harakat xavfsizligining taminlanishi;
- yo‘nalishlar bo‘yicha tashish rentabelligining taminlanishi;
- yo‘nalishlarni tanlashda har xil turdagi transport vositalarida tashish sharoiti va tannarxi ham taqqoslanadi.
Temir yo‘l va boshqa transport turlari yyetarlicha rivojlanmagan tumanlarda Shaharlararo avtobus yo‘nalishlari masofasi 1000 km va undan ortiq bo‘ladi. Yo’lovchilarning safarda bo‘lishibir kundan oshib ketadi. SHuning uchun ham yo‘nalishni tanlash va asoslash uchun transport turlarida yo’lovchilarga yaratilgan sharoit va tashish haqi taqqoslanadi.
