7-mavzu: tuproq va uning muxofazasi reja

---

7-MAVZU: TUPROQ VA UNING MUXOFAZASI 
 
Reja 

1.Tuproq xosil bo‟lish omillari 

2.Tuproq muhit sifatida 
3.Tuproqdagi ekologik muammolar 
4.Tuproqni muhofaza qilish 
 
Tayanch so’zlar;
Tuproq, , normal, tezlashgan va antropogen eroziyalar, 
Tuproq ifloslanishi. 
 
Tuproq mineral va qoyatosh bo‟laklarining aralashmasi hisoblanib, qolgan 
qismi esa notirik organizmlar, suv va havodan tashkil topgan. Tuproq 
shakllanishga ega, qisman qoyatoshlar mayda bo‟laklarga bo‟linib, ular vaqti bilan 
tuproq hosil bo‟lishida qatnashadi.
Demak, tuproq ham abiotik omillar sirasiga kirib, jonsiz qoyatoshlar va 
mineral bo‟laklardan tashkil topishi ma‟lum qonuniyatga asoslangan. Tuproq o‟z 
tarkibiga bakteriya, zamburug‟, hashoratlar va chuvalchanglarni ham oladi. 
Tuproqning hosidor qismi uning tarkibidagi gumus bilan bog‟liq. Tuproq qum, loy 
va gumusning turli komponentlarini bir biri yuilan bog‟laydi. 
Rachel Carson (1907–1964) mashhur atrof muhit yozuvchilaridan sanalib, 
AQSH dagi Baliq va yovvoyi tabiat nashriyotidagi 15 yillik faoliyatidan so‟ng
o‟zining ijodini yozuvchilikka bag‟ishladi. U tomonidan “Silent Spring” nomli 
kitob nashrdan chiqadi. Unda pestitsidlarning zarari va ular olib keladigan 
kasalliklar zikr etilgan.
Tuproq zararlanishi
Hosildor yerlar o‟simlik unib chiqishi uchun zarur hisoblanadi. Hosildor 
yerlar shakllanishi yuz ming yillarga borib taqaladi. Yomg‟ir yog‟ib, yerni 
bo‟shatib, uning ustki qismini oqizib ketadi, shamol ham uning ustki qismini ozi 
bilan uchirib ketadi. Tuproqning bir joydan ikkinchi joyga ko‟chib harakatlanishi- 
Eroziya deb ataladi. Eroziyaga uchragan yerlar daryo va kichik daryolar 
tomonidan yuvilib turiladi va quyosh nuriga to‟sqinlik qilib fotosintez jarayoniini 
sekinlashtiradi. Bu esa baliqlar, molyuskalarga va boshqa organizmlarga talofat 
keltiradi. Eroziya tabiiy jarayon, lekin u insoniyat tasiri ostida kuchayib boradi, 
ekinzorlar haydalib, o‟rmonlar kesilishi oqibatida yerlar ochiq holga kelib 
qolmoqda. Ochiq holdagi yerlarni esa shamol va yomg‟ir osonlik bilan yuvib 
oqizib ketadi 
1
.