|
Kammuhtojlik fyenomyeni
Zamonaviy nuqtai nazarlarga muvofiq oila nafaqat tobye axloqning sodir
bo`lishida, balki quvvatlanishida ham aqamiyatli rol o`ynaydi. qarindoshlarning
o`zlari garchi ryeal tarzda azoblansalar-da, ko`pincha addiktni ko`tarilishga
qo`zqaydigan turlicha psixologik muammolarga ega bo`lishlari mumkin.
Addiktning qarindoshlaridan oila a'zolaridan kimdir addiktiv axloqni uzoq muddat
saqlagan qolda, birinchi navbatda, jiddiy muammolar paydo bo`ladi va
kammuhtojlik qolati rivojlanadi. kammuhtojlik tushunchasi ostida shaxsdagi
salbiy o`zgarishlar va oila a'zolaridan kimningdir tobye axloqi oqibati tushuniladi
[2, 17]. qarindoshlarning psixologik qolatida aniq ko`rinuvchi jaroqatli o`zgarishni
qo`zqatuvchi oilaning tobye a'zosi va qarindoshlari (ko`pincha ota-onasi)
o`rtasidagi o`zaro munosabatlar nazarda tutiladi. Bu nafaqat oiladagi janjalli
vaziyatni samarali qal qilishga, balki tobyelikni yengish jarayoniga ham to`sqinlik
qiladi. kammuhtojlik muqtojlikni qo`llab-quvvatlaydi. Shunday qilib,
kammuhtojlik – bu oilaviy psixologik muammolarning yopiq doirasidir.
Masalan, giyohlarga tobye bo`lib qolgan o`smirlarning ota-onalari
giyohlarni istye'mol qilish jarayoniga tortilgan bo`lishi mumkin. Ularning barcha
oilaviy qayoti bolaning giyohlarni qabul qilish sikli atrofida aylanadi. Oila miflar,
o`zaro navbatma-navbat va'dalar va illyuziyalar bilan yashaydi. Navbatdagi
ko`tarilishdan kyeyin o`smir samimiy afsuslanadi. U o`z gunoqini silliqlashga
tayyor va oliyqimmat va'dalar byeradi. Ota-onalar evaziga “zaif” o`smirlar bilan
yaqinlik hissiyoti va umidni olgan qolda eng daqshatlisi ortda qoldi dyeya
o`zlarini qayta va qayta aldashga tayyordirlar.
Boqlanib qolish muammosi bilan to`qnash kyelganda oila juda turli-tuman
oilaviy miflar, proyektsiya, muammoni inkor etish, yolqizlikni kuchaytiruvchi
muammo qaqida indamaslik va boshqa muqofaza tizimlarini quradi. qarindoshlari
o`zlari anglamagan qolda addiktni ko`tarilishga itaradilar. “Istye'mol qilmagan”
muddatda oilada asta-syekin zo`riqish, xavotir o`sadi, shubha va gumonlar
kuchayadi. Nihoyat, zo`riqish shunday yuqori bo`ladiki, kimdir chiday olmaydi –
ko`tarilishni anglatuvchi janjal chiqaradi. hammasi qayta takrorlanadi.
Paradoksal tarzda, biroq addiktsiya oilani mutyelik ob'yekti bilan kurashda
jipslashtiradi, u yaqinlik illyuziyasini byeradi.
kammuhtojligi bo`lgan oilada rollar va javobgarlikning taqsimlanishi
buzilgan. Addikt o`z harakatlari uchun javobgarlikni juda kam qollardagina o`ziga
oladi. U sodir bo`layotganlar uchun barcha aybni boshqalarga yuklaydi. Va
Nihoyat qarindoshlar unga faqat – addiktsiyani qoldirib, addiktning qayoti uchun
bor mas'uliyatni o`zlariga qabul qiladilar.
kammuhtojlik munosabatlari doirasida ovoz chiqarib aytilmaydigan “o`zaro
kyelishuv” – “myen syening istye'mol qilishingga ko`z yumaman, buning evaziga
syen uni, buni qilasan” vaziyati bo`lishi ham eqtimol. Shunday qilib, xotin erining
ichkilikka ruju qo`yganligini, qachonki, masalan, qandaydir sovqa yoki pul
olganida yutib kyetishi mumkin.
“Parallyel tarzda mavjud bo`lish” tipidagi munosabat ham bo`lishi mumkin.
Addikt va oila a'zolarining har biri o`z qayoti bilan yashayotgan kabi tutadilar va
bir birlarining muammolariga mutlaq aralashmaydilar. Bunday munosabatlar aniq
alohida sharoit, avtonom yashashga amal qiluvchi masofali oilalardagina mumkin.
Oila a'zolari yotoqxonada turganday yashaydilar. Ularda faqat bitta umumiy
masala mavjud – uydan axlatni chiqarib tashlamaslik.
Munosabatlar tipidan qat'i nazar kammuhtoj oilalar a'zolarining o`zlarini qis
qilishlari yomonlashadi. Oila a'zolari quyidagi o`zgarishlarga duch qilinadi:
– shaxsiylik yo`qoladi, istye'molga fiksatsiya sodir bo`ladi;
– addiktning axloqi oilaning boshqa a'zolarining hissiy qolatini to`liq
byelgilaydi;
– shiddatlilik,aybdorlik, umidsizlik affyektlari ustunlik qiladi;
– o`z-o`zini baholash va o`z-o`zini qurmatlash kyeskin pasayadi, masalan
“biz yomonmiz, biz hamma narsada aybdormiz” hissiyoti kyeladi;
– yolqon turi kuchayadi: qurbon («nima uchun myenga shunday qiynoqlar»),
qutqaruvchi («myen uni myenga nima bo`lishidan qat'i nazar qutqaraman»);
– hissiy myeros bo`lib qolish va apatiya qolati qis qilinadi; yolqizlanish
boshlanadi;
– surunkali stryess fonida qyech so`zsiz salomatlik yomonlashadi: somatik
kasalliklar zo`rayadi, ruqiy azoblanish qolati rivojlanadi.
Ruqiy azoblanish qolati nafaqat ishga qobiliyatni pasaytirishi bilan, balki
o`zini qis qilishni yomonlashtirishi bilan ham xavflidir. Ruqiy azoblanish qolati
suitsidal axloqni uyqotadi. Shunday qilib, tobye axloq muammosi oilaviy
buzilishgacha kyengayadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
